Trzy Msze uroczystości Narodzenia Pańskiego

Starożytny Kościół jerozolimski zbierał się nocą w Betlejem w grocie, w której Chrystus według tradycji się narodził, aby tam o północy celebrować Eucharystię. Po jej ukończeniu, o świcie wszyscy wracali do Jerozolimy, aby tam – w kościele Zmartwychwstania Pańskiego sprawować drugą Mszę, czcząc godzinę wyjścia Chrystusa z grobu. Wreszcie, w ciągu dnia gromadzili się w głównym kościele „na obchód świąteczny”.

Tak powstał zwyczaj celebrowania trzech Mszy w uroczystość Narodzenia Pańskiego. Przejęto go w Rzymie, gdzie początkowo (święto obchodzono tam już w 326 r.) była znana tylko Msza wigilijna i sprawowana o poranku. Stamtąd szybko rozpowszechnił się w całym Kościele Zachodnim.

Komentatorzy widzą w potrójnej celebracji głęboką symbolikę. Po pierwsze jest to oczywiście hołd, oddawany Najświętszej Trójcy. Dotrzegano w niej także echo hołdu, złożonego Nowonardzonemu, wedle kolejności dotarcia do stajenki, przez aniołów, pasterzy i królów. Dlatego też poszczególne Msze nazywano analogicznie anielską, pasterską i królewską – a więc nasza Pasterka to według dawnej symboliki Kościoła Msza anielska.

Ponadto trzy Msze mają przypominać o potrójnym przyjściu Chrystusa.

Przewodnią myślą pierwszej Mszy (określanej Dominus dixit – od pierwszych słów introitu: „Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te“ – „Pan rzekł do mnie: Tyś jest Synem moim, jam Ciebie dziś zrodził“; obecnie jest to antyfona na wejście) jest tajemnica Wcielenia – przyjęcia ludzkiego ciała przez odwieczne Słowo z Maryi Dziewicy. W związku z tradycją, wedle której wierzono że Pan Jezus narodził się o północy, zawsze sprawuje się ją o tej porze, co jest wyjątkowym przywilejem tej świętej nocy.

Podobnie jak w wielu innych przypadkach, w Wiecznym Mieście tradycje liturgiczne znacząco się rozwinęły. Już w V wieku wierni zbierali się bazylice Santa Maria Maggiore, dedykowanej macierzyństwu Najświętszej Maryi Panny, gdzie po odprawieniu pierwszej jutrzni, o północy papież sprawował uroczystą Mszę Narodzenia w kaplicy Groty Betlejemskiej, którą nazywano „Mszą przy żłobie“ (missa ad praesepe).

Druga Msza (Lux fulgebit), celebrowana zawsze 25 grudnia o świcie, przypomina uczestniczącym w niej o narodzeniu Pana w ich sercach. Odnosi się także do narodzenia Pana – Światłości świata, o którym przypomina wstające słońce. Rzymianie w uroczystej procesji przechodzili z kościoła NMP Większej, aby – po drugiej jutrzni – sprawować ją w bazylice św. Anastazji pod Palatynem. Miejsce nie jest przypadkowe, ponieważ w tym dniu jeszcze przed ustanowieniem dzisiejszej uroczystości obchodzono początkowo święto, a później wspomnienie św. Anastazji, męczennicy z początku IV w., w tym czasie szczególnie na Wschodzie powszechnie czczonej.

W trzeciej Mszy (Puer natus est), odprawianej w ciągu dnia, dostrzega się pamiątkę odwiecznego narodzenia Syna z Ojca lub też przypomina o Jego przyjściu w chwale na końcu czasów. Dlatego jest nazywana nie tylko Mszą królewską, ale także wiekuistą. Ważną myślą jest też panowanie Chrystusa nad całym światem. Dlatego papież celebrował ją – znów po przejściu w uroczystej procesji – o godzinie dziewiątej w Bazylice św. Piotra, uznawanej za kościół całego świata, także „kościół pogan“.

Obecnie Mszał Rzymski dla diecezji polskich przewiduje cztery formularze mszalne na uroczystość Narodzenia Pańskiego: „Wieczorna Msza wigilijna“, „Msza w nocy“, „Msza o świcie“ oraz „Msza w dzień“. Tak więc Msze sprawowane o różnych porach powinny różnić się modlitwami oraz czytaniami. W praktyce, w wielu kościołach Mszy wigilijnej nie odprawia się wcale, a Mszę w nocy – prawie wszędzie, ponieważ w polskiej tradycji znana jest jako Pasterka – zwyczaj przyrównuje gromadzących się wiernych do pasterzy, który powiadomieni przez aniołów, przybyli do stajenki.

Do dziś aktualny jest także przywilej – obecny już w IV w. – zgodnie z którym każdy kapłan może odprawić w tej uroczystości trzy Msze (każdą według innego formularza). Ojciec święty odprawia jednak publicznie już tylko Mszę w nocy i Mszę w dzień, która odbywa się w południe.

Zobacz także

Michał Wsiołkowski

Michał Wsiołkowski na Liturgia.pl

Studiował psychologię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukończył teologię na Uniwersytecie Papieskim im. Jana Pawła II i Studium Dziennikarskie Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej. Zaangażowany w Ośrodek od początku (2004). Był autorem i redaktorem portalu www.pascha.org.pl oraz późniejszego serwisu www.liturgia.dominikanie.pl i www.liturgia.pl. Mąż i ojciec, czynny ministrant, animator Ruchu Światło-Życie archidiecezji krakowskiej (od 2002, obecnie w gałęzi rodzinnej). Miłośnik włoskiej kultury, kawy i kuchni. Pasjonat Apple.