Oczywiście cały cykl paschalny rozpoczyna się 40 – dniowym okresem Wielkiego Postu. Poprzedza go okres przedpościa, który trwa 22 dni. Każda kolejna niedziela ma swoją nazwę. I tak w okresie przedpościa mamy niedziele o celniku i faryzeuszu, o synu marnotrwanym, o sądzie ostatecznym (czyli mięsopustna, od tego momentu wierni nie mogą już spożywać pokarmów mięsnych) i niedziela przebaczenia win, w której wspomina się wypędzenie Adama z raju. Natomiast niedziele Wielkiego Postu są następujące:

I – tryumf ortodoksji, ustanowiona na pamiątkę zwycięstwa nad herezją ikonoklazmu
II – wspomnienie św. Grzegorza Palamasa
III – niedziela adoracji krzyża
IV – wspomnienie św. Jana Klimaka
V – wspomnienie św. Marii Egipcjanki
VI – niedziela palmowa, czyli wspomnienie wjazdu Jezusa do Jerozolimy Cały okres postu, poza sobotami i niedzielami, z zasady jest aliturgiczny. To znaczy, że w tygodniu nie sprawuje się Eucharystii. Zamiast niej w środy i piątki celebrowana jest Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów, czyli uroczyste nieszpory z Komunią św., zaś w poniedziałki, wtorki i czwartki odprawia się tzw. obiednicę, czyli nabożeństwo bez celebracji Euchasrystii.

W I i V tygodniu Wielkiego Postu czytany jest Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety. Po nich następuje Wielki Tydzień. Obchody Wielkiego Czwartku zaczynają się już wieczorem w Wielką Środę, kiedy sprawowana jest jutrznia Wielkiego Czwartku. Rano w cerkwiach sprawowana jest Liturgia św. Bazylego z nieszporami, która jest odpowiednikiem naszej Mszy Wieczerzy Pańskiej (poranne sprawowanie tej Liturgii związane jest głównie z tym, że post Eucharystyczny w Kościele Prawosławnym jest taki, jaki był jeszcze u nas do niedawna, czyli od północy, aż do przyjęcia Eucharystii). Ma ona tego dnia pewne osobliwości. Jedną z nich jest to, że zamiast Hymnu Cherubinów śpiewany jest specjalny troparion będący fragmentem modlitwy przed przyjęciem Komunii Św.:

Przyjmij mnie dzisiaj, Synu Boży, jako uczestnika Twej mistycznej
wieczerzy, gdyż nie zdradzę Twym wrogom tajemnicy, ani też nie pocałuję
Ciebie jak Judasz, lecz jak łotr wyznaję Ciebie: Pamiętaj o mnie, Panie, w
Twoim Królestwie. Alleluja. Alleluja. Alleluja.

Tego dnia przygotowuje się również Święte Dary dla chorych, które są przechowywane przez cały rok na ołtarzu w tzw. darochranitielnicy (to odpowiednik naszego tabernakulum).
Po zakończonej liturgii w cerkwiach katedralnych biskupi dokonują obrzędu umycia nóg 12 mężczyznom (bardzo często są to kapłani z diecezji danego biskupa). Ma ono bardzo piękny przebieg. Otóż Ewangelia dzieje się "na żywo", tzn. diakon czyta Ewangelię o obmyciu nóg i biskup wykonuje te czynności w trakcie ich czytania.

W Wielki Piątek, podobnie jak w Kościele Katolickim, nie sprawuje się Eucharystii (wyjątkiem jest bardzo rzadka sytuacja, kiedy Wielki Piątek przypada 25 marca wg kalendarza juliańskiego, czyli w dzień Zwiastowania; wtedy obchody liturgiczne są połączone i celebrowana jest Liturgia św. Jana Chryzostoma). Obchody Wielkiego Piątku zaczynają się w cerkwiach już w czwartek wieczorem. Wtedy to sprawowana jest jutrznia wielkopiątkowa, na której czytanych jest 12 fragmentów Ewangelii, opisujących Mękę Chrystusa: od mowy arcykapłańskiej, aż do momentu, w którym Żydzi poprosili Piłata, by postawił straż przy grobie Jezusa. Wierni stoją w tym czasie z zapalonymi świecami. Na środku świątyni wystawiona jest tzw. Golgota, czyli krzyż ze stojącymi obok postaciami Maryi i Jana Ewangelisty.

Kolejnym nabożeństwem są tzw. Królewskie Godziny, których autorstwo tradycja przypisuje św. Cyrylowi Jerozolimskiemu. Są to mniejsze godziny kanoniczne (pryma, tercja, seksta, nona) sprawowane razem w sposób uroczysty (oprócz Wielkiego Piątku, Królewskie Godziny są także sprawowane w wigilię Bożego Narodzenia oraz wigilię Epifanii; oczywiście wtedy ich treść jest inna). W ich trakcie czytane są m.in. proroctwa strotestamentalne o cierpieniu Mesjasza.

Późnym popołudniem rozpoczyna się Wielka Wieczernia, czyli Wielkie Nieszpory. Tu głównie wspomina się złożenie Jezusa do grobu. Na ołtarzu leży płaszczenica, czyli całun przedstawiający ciało Jezusa po zdjęciu z krzyża. W pewnym momencie kapłan bierze płaszczenicę i kładzie na środku cerkwi na specjalnym stole, gdzie wierni adorują ją aż do nabożeństwa paschalnego.

Obchody Wielkiej Soboty rozpoczynają się jutrznią (najczęściej jest ona sprawowana w piątek wieczorem, zaraz po nieszporach, o których pisałem wyżej; jednak czasami zdarza się, że sprawuje się ją wczesnym rankiem). W jej czasie odbywa się procesja z płaszczenicą wokół cerkwi. Jest to symbol konduktu pogrzebowego Chrystusa.

Kolejnym nabożeństwem jest uroczysta liturgia św. Bazylego z nieszporami, które sprawuje się rano (jak już pisałem poprzednio, główny problem ze sprawowaniem tej liturgii popołudniu jest związany z postem Eucharystycznym). Ta liturgia ma szczególnie uroczysty charakter. Czytanych jest 15 fragmentów ze Starego Testamentu, które ukazują całą historię zbawienia. Przed Ewangelią kapłani i wszyscy usługujący zmieniają czarne szaty na białe, a więc już zaczyna się celebracja Zmartwychwstania. Ewangelia opowiada już o Zmartwychwstaniu. Zamiast Hymnu Cherubinów śpiewana jest starożytna pieśń:

Niechaj milczy każdy człowiek,
I niech stoi z bojaźnią i drżeniem,
I niech nie myśli o niczym, co ziemskie.
Oto Król królujących i Pan panujących przychodzi
Złożyć Siebie w ofierze i dać Siebie na pokarm wiernym.

Oczywiście Wielka Sobota jest także dniem, w którym poświęcane są pokarmy, podobnie jak w Kościele Katolickim. Obchody Paschalne rozpoczynają się przed północą. W cerkwi panuje półmrok, ciągle jeszcze jest wystawiona płaszczenica. Rozpoczyna się tzw. połunosznica, czyli nabożeństwo północne, w którym jeszcze wspomina się zstąpienie Jezusa do otchłani. W pewnym momencie kapłan otwiera Królewskie Wrota, podchodzi do płaszczenicy i przenosi ją na ołtarz, a następnie zamyka Królewskie Wrota. Całun pozostanie na ołtarzu aż do święta Wniebowstąpienia. Po zakończeniu tego nabożeństwa wszyscy wychodzą na zewnątrz i zaczyna się procesja wokół cerkwi. Następnie wszyscy zatrzymują się przed zamkniętymi drzwiami świątyni. Przed drzwiami rozpoczyna się jutrznia paschalna. Wszyscy śpiewają troparion Zmartwychwstania, a następnie kapłan krzyżem otwiera drzwi cerkwi i wszyscy wchodzą do niej. Dalej śpiewany jest kanon paschalny św. Jana z Damaszku Kapłan wielokrotnie pozdrawia wiernych: Chrystus Zmartwychwstał! Naprawdę Zmartwychwstał. Jednym z ważnych elementów tego nabożeństwa jest także czytanie mowy katechetycznej św. Jana Chryzostoma na dzień zmartwychwstania.

Po zakończonej jutrzni rozpoczyna się Liturgia św. Jana Chryzostoma, w jej trakcie wiele razy śpiewany jest troparion paschalny. Ewangelia zaś to prolog Ewangelii św. Jana, która przypomina, że początkiem historii zbawienia było odwieczne zrodzenie Syna przez Ojca. Istnieje zwyczaj czytania tej Ewangelii w wielu językach, najczęściej są to: grecki, staro – cerkiewno – słowiański oraz łaciński, a także dodatkowo język miejscowy.

Taka liturgia będzie sprawowana przez cały tydzień, aż do następnej niedzieli. W tym czasie w cerkwiach cały czas są otwarte Królewskie Wrota na znak pustego grobu.
Kolejne niedziele okresu paschalnego są następujące:

II – antypascha, czyli niedziela o Apostole Tomaszu
III – wspomnienie niewiast niosących miro
IV – wspomnienie paralityka
V – wspomnienie Samarytanki
VI – wspomnienie ślepca

Dalej mamy już święto Wniebowstąpienia, a po nim niedziela, w której wspomnia się ojców I soboru powszechnego. I na koniec całego okresu Dzień Pięćdzisiątnicy, czyli Zesłanie Ducha Świętego.

Bibliografia:

Bobrinskoy B., Życie liturgiczne, Warszawa 2004
Smykowska E., Liturgia prawosławna. Mały słownik, Warszawa 2004
Wielki Tydzień i Święto Paschy w Kościele Prawosławnym, tłum. H. Paprocki, Kraków 2003

Uważasz, że nasze treści są wartościowe?

Przekaż 1,5% podatku dochodowego na rozwój serwisu Liturgia.pl,
wpisując w zeznaniu podatkowym numer KRS: 0000 354 036

Więcej informacji
i nasz film

Wypełnij zeznanie
online za darmo

Zamów przypomnienie
kiedy chcesz

Zarekomenduj nas
swoim znajomym