Czytania Wigilii Paschalnej – zarys historii (II)
Dokończenie wpisu wczorajszego. Dziś nt. czytań Wigilii w nadzwyczajnej i zwyczajnej formie rytu rzymskiego, na koniec porównawczo wykaz czytań z analogicznej liturgii rytu bizantyjskiego. 4. Mszał Piusa V / Jana XXIII (1962 r.): 4 czytania Potrydencki Mszał Piusa V przejął z wcześniejszej tradycji cykl 12 starotestamentalnych czytań Wigilii, poświadczony po raz pierwszy w epoce karolińskiej (zob. wpis wczorajszy). Reforma obrzędów Wielkiego Tygodnia za pontyfikatu Piusa XII polegała nie tylko na zmianie godziny celebracji, ale także na pewnych modyfikacjach w samych obrzędach. Ilość czytań Wigilii została zredukowana do czterech: Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata Wj 14, 24 – 15, 1: przejście Hebrajczyków przez Morze Czerwone Iz 4, 2-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza Jak widać, jest to częściowy powrót do dawnej tradycji gregoriańskiej (zob. wpis wczorajszy). Ilość czytań jest ta sama co w dawnym Sakramentarzu gregoriańskim, są to również w zasadzie te same czytania, z wyjątkami: drobny skrót w trzeciej lekturze (pominięcie Iz 4, 1 i rozpoczęcie od razu od słów o „odrośli Pana”) i w czwartej lekturze zastąpienie Iz 54, 17 – 55, 11 przez Pwt 31, 22-30. Równocześnie po ostatnim czytaniu reforma Piusa XII usunęła Traktus z Psalmu 41 (42 wg numeracji hebrajskiej: Jak łania pragnie wody ze strumieni) – ta ostatnia decyzja nie jest dla mnie jasna, gdyż ogólnym trendem tamtej epoki było wzmacnianie chrzcielnego wymiaru Wigilii Paschalnej, to właśnie wtedy wprowadzono do obrzędów Wigilii odnowienie obietnic Chrztu świętego. Traktus z Psalmu 41 miał jednoznaczny sens chrzcielny i szkoda że go utracono. 5. Mszał Pawła VI (1970/2008 r.): 7 czytań Reforma Piusa XII mocno ograniczyła ilość czytań Wigilii (z 12 do 4), z kolei reforma Pawła VI z jednej strony ponownie poszerzyła zakres czytań (z 4 do 7), z drugiej jednak stworzyła okazję do dalszej ich redukcji, pozwalając, aby „z racji duszpasterskich” (wrrrr, jak ja „kocham” to sformułowanie – wytrych!) ograniczano ilość czytań ze Starego Testamentu do 3, a w skrajnej konieczności do 2 – z tych klauzul oczywiście skwapliwie się korzysta. Tu jednak poprzestańmy na wersji wzorcowej, wymieniając wszystkie 7 czytań ze Starego Testamentu: Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata Rz 22, 1-18: ofiara Abrahama Wj 14, 15 – 15, 1: przejście przez Morze Czerwone Iz 54, 4a. 5-14: zapowiedź odnowienia Jerozolimy Iz 55, 1-11: wezwanie do spragnionych aby przyszli do wody Ba 3, 9-15. 32 – 4, 4: mądrość Boża Ez 36, 16-17a.18-28: obietnica obmycia Izraela i tchnienia nowego ducha Pięć czytań pochodzi z Mszału potrydenckiego sprzed reformy Piusa XII, choć w niektórych czytaniach nastąpiły pewne modyfikacje: czytania z Rdz 22 i Iz 55 minimalnie skrócono, czytanie z Wj 14-15 rozszerzono, większa modyfikacja w czytaniu z Ba 3 o mądrości Bożej, gdzie usunięto cały passus Ba 3, 16-31, za to na końcu dodano kilka wierszy z rozdziału 4. Czytaniami całkowicie nowymi są Iz 54 i Ez 36. Odnowienie Jerozolimy o którym mówi Iz 54 następuje w zmartwychwstaniu Chrystusa, natomiast Ez 36 w kontekście Wigilii Paschalnej ma jednoznaczny sens chrzcielny. Czytania Iz 54 i Ez 36 były dotąd nieobecne w głównym nurcie tradycji rzymskiej, nie znaczy to jednak, że były całkiem nie znane jako czytania Wigilii. Iz 54 pojawia się w tzw. neogallikańskim Mszale z Cahors z 1760 r., natomiast Ez 36 występuje w XVI-wiecznym Mszale z Saragossy. Być może przyjęto je inspirując się właśnie tymi źródłami. Nie są to perykopy identyczne z tymi z posoborowego Lekcjonarza, dlatego mówię ostrożnie o możliwej inspiracji. Osobliwy jest zwłaszcza casus Mszału z Cahors, który w ramach dwunastego czytania ma cały kolaż tekstów z różnych ksiąg prorockich, w tym także z 54 rozdziału Izajasza. Warto jeszcze zwrócić uwagę na to, że po reformie powrócił chrzcielny Psalm 41. Występuje on jako Psalm responsoryjny po czytaniu z Ezechiela. Bardzo trafny wybór. 6. Liturgia bizantyjska: 15 czytań Nie mam tutaj na myśli uroczystej i bardzo pięknej Jutrzni Świętej i Wielkiej Paschy, celebrowanej w Noc Zmartwychwstania, ale antycypowane w Wielką Sobotę rano Nieszpory Świętej i Wielkiej Soboty, po których następuje Liturgia świętego Bazylego, ponieważ to ta właśnie liturgia jest odpowiednikiem rzymskiej Wigilii Paschalnej. Praktyka antycypowania tej liturgii na sobotnie przedpołudnie bierze się prawdopodobnie stąd, że w bizantyjskich obrzędach Wielkiego Tygodnia nałożyły się na siebie tradycje Konstantynopola i Palestyny, przez co doszło do kumulacji nabożeństw i w konsekwencji do zachwiania naturalnych godzin ich celebracji. Liturgia Nieszporów Swiętej i Wielkiej Soboty przewiduje 15 czytań ze Starego Testamentu: Rdz 1, 1-13: stworzenie świata Iz 60, 1-16: chwała odnowionej Jerozolimy Wj 12, 1-11: baranek paschalny Jon 1, 1 - 4, 11: historia Jonasza Joz 5, 10-15: obrzezanie Izraelitów Wj 13, 20 – 15, 1 (+ kantyk Wj 15, 1-19): Morze Czerwone Sof 3, 8-15: reszta Izraela 1 Krl 17, 8-23: wskrzeszenie syna wdowy z Sarepty Sydońskiej Iz 61, 10 – 62, 5: podźwignięcie Jeruzalem Rdz 22, 1-18: ofiara Abrahama Iz 61, 1-10: misja Namaszczonego 2 Krl 4, 8-37: wskrzeszenie syna Szunemitki Iz 63, 11 – 64, 5: pomsta Boża Jer 31, 31–34: odnowienie Jerozolimy Dn 3, 1-56: trzej młodzieńcy w piecu ognistym Po czytaniach następuje przejście do Boskiej Liturgii św. Bazylego, w której zamiast Trishagionu („Święty Boże, Swięty Mocny…”) śpiewa się chrzcielny werset Ga 3, 27: „Wy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Alleluja”. Epistołą jest Rz 6, 3-11 (możliwe, że stąd przyszła inspiracja, aby tę perykopę przyjąć w posoborowej rzymskiej Mszy Wigilii Paschalnej) a Ewangelią Mt 28, 1-20, czyli nie tylko proklamacja zmartwychwstania Chrystusa, ale także Jego nakaz misyjny i chrzcielny. Warto ten bizantyjski system porównać z rzymskim cyklem sprzed reformy Piusa XII i zobaczyć podobieństwa i różnice.
Dokończenie wpisu wczorajszego. Dziś nt. czytań Wigilii w nadzwyczajnej i zwyczajnej formie rytu rzymskiego, na koniec porównawczo wykaz czytań z analogicznej liturgii rytu bizantyjskiego.
4. Mszał Piusa V / Jana XXIII (1962 r.): 4 czytania
Potrydencki Mszał Piusa V przejął z wcześniejszej tradycji cykl 12 starotestamentalnych czytań Wigilii, poświadczony po raz pierwszy w epoce karolińskiej (zob. wpis wczorajszy). Reforma obrzędów Wielkiego Tygodnia za pontyfikatu Piusa XII polegała nie tylko na zmianie godziny celebracji, ale także na pewnych modyfikacjach w samych obrzędach. Ilość czytań Wigilii została zredukowana do czterech:
Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata
Wj 14, 24 – 15, 1: przejście Hebrajczyków przez Morze Czerwone
Iz 4, 2-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu
Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza
Jak widać, jest to częściowy powrót do dawnej tradycji gregoriańskiej (zob. wpis wczorajszy). Ilość czytań jest ta sama co w dawnym Sakramentarzu gregoriańskim, są to również w zasadzie te same czytania, z wyjątkami: drobny skrót w trzeciej lekturze (pominięcie Iz 4, 1 i rozpoczęcie od razu od słów o „odrośli Pana”) i w czwartej lekturze zastąpienie Iz 54, 17 – 55, 11 przez Pwt 31, 22-30. Równocześnie po ostatnim czytaniu reforma Piusa XII usunęła Traktus z Psalmu 41 (42 wg numeracji hebrajskiej: Jak łania pragnie wody ze strumieni) – ta ostatnia decyzja nie jest dla mnie jasna, gdyż ogólnym trendem tamtej epoki było wzmacnianie chrzcielnego wymiaru Wigilii Paschalnej, to właśnie wtedy wprowadzono do obrzędów Wigilii odnowienie obietnic Chrztu świętego. Traktus z Psalmu 41 miał jednoznaczny sens chrzcielny i szkoda że go utracono.
5. Mszał Pawła VI (1970/2008 r.): 7 czytań
Reforma Piusa XII mocno ograniczyła ilość czytań Wigilii (z 12 do 4), z kolei reforma Pawła VI z jednej strony ponownie poszerzyła zakres czytań (z 4 do 7), z drugiej jednak stworzyła okazję do dalszej ich redukcji, pozwalając, aby „z racji duszpasterskich” (wrrrr, jak ja „kocham” to sformułowanie – wytrych!) ograniczano ilość czytań ze Starego Testamentu do 3, a w skrajnej konieczności do 2 – z tych klauzul oczywiście skwapliwie się korzysta. Tu jednak poprzestańmy na wersji wzorcowej, wymieniając wszystkie 7 czytań ze Starego Testamentu:
Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata
Rz 22, 1-18: ofiara Abrahama
Wj 14, 15 – 15, 1: przejście przez Morze Czerwone
Iz 54, 4a. 5-14: zapowiedź odnowienia Jerozolimy
Iz 55, 1-11: wezwanie do spragnionych aby przyszli do wody
Ba 3, 9-15. 32 – 4, 4: mądrość Boża
Ez 36, 16-17a.18-28: obietnica obmycia Izraela i tchnienia nowego ducha
Pięć czytań pochodzi z Mszału potrydenckiego sprzed reformy Piusa XII, choć w niektórych czytaniach nastąpiły pewne modyfikacje: czytania z Rdz 22 i Iz 55 minimalnie skrócono, czytanie z Wj 14-15 rozszerzono, większa modyfikacja w czytaniu z Ba 3 o mądrości Bożej, gdzie usunięto cały passus Ba 3, 16-31, za to na końcu dodano kilka wierszy z rozdziału 4. Czytaniami całkowicie nowymi są Iz 54 i Ez 36. Odnowienie Jerozolimy o którym mówi Iz 54 następuje w zmartwychwstaniu Chrystusa, natomiast Ez 36 w kontekście Wigilii Paschalnej ma jednoznaczny sens chrzcielny.
Czytania Iz 54 i Ez 36 były dotąd nieobecne w głównym nurcie tradycji rzymskiej, nie znaczy to jednak, że były całkiem nie znane jako czytania Wigilii. Iz 54 pojawia się w tzw. neogallikańskim Mszale z Cahors z 1760 r., natomiast Ez 36 występuje w XVI-wiecznym Mszale z Saragossy. Być może przyjęto je inspirując się właśnie tymi źródłami. Nie są to perykopy identyczne z tymi z posoborowego Lekcjonarza, dlatego mówię ostrożnie o możliwej inspiracji. Osobliwy jest zwłaszcza casus Mszału z Cahors, który w ramach dwunastego czytania ma cały kolaż tekstów z różnych ksiąg prorockich, w tym także z 54 rozdziału Izajasza.
Warto jeszcze zwrócić uwagę na to, że po reformie powrócił chrzcielny Psalm 41. Występuje on jako Psalm responsoryjny po czytaniu z Ezechiela. Bardzo trafny wybór.
6. Liturgia bizantyjska: 15 czytań
Nie mam tutaj na myśli uroczystej i bardzo pięknej Jutrzni Świętej i Wielkiej Paschy, celebrowanej w Noc Zmartwychwstania, ale antycypowane w Wielką Sobotę rano Nieszpory Świętej i Wielkiej Soboty, po których następuje Liturgia świętego Bazylego, ponieważ to ta właśnie liturgia jest odpowiednikiem rzymskiej Wigilii Paschalnej. Praktyka antycypowania tej liturgii na sobotnie przedpołudnie bierze się prawdopodobnie stąd, że w bizantyjskich obrzędach Wielkiego Tygodnia nałożyły się na siebie tradycje Konstantynopola i Palestyny, przez co doszło do kumulacji nabożeństw i w konsekwencji do zachwiania naturalnych godzin ich celebracji. Liturgia Nieszporów Swiętej i Wielkiej Soboty przewiduje 15 czytań ze Starego Testamentu:
Rdz 1, 1-13: stworzenie świata
Iz 60, 1-16: chwała odnowionej Jerozolimy
Wj 12, 1-11: baranek paschalny
Jon 1, 1 – 4, 11: historia Jonasza
Joz 5, 10-15: obrzezanie Izraelitów
Wj 13, 20 – 15, 1 (+ kantyk Wj 15, 1-19): Morze Czerwone
Sof 3, 8-15: reszta Izraela
1 Krl 17, 8-23: wskrzeszenie syna wdowy z Sarepty Sydońskiej
Iz 61, 10 – 62, 5: podźwignięcie Jeruzalem
Rdz 22, 1-18: ofiara Abrahama
Iz 61, 1-10: misja Namaszczonego
2 Krl 4, 8-37: wskrzeszenie syna Szunemitki
Iz 63, 11 – 64, 5: pomsta Boża
Jer 31, 31–34: odnowienie Jerozolimy
Dn 3, 1-56: trzej młodzieńcy w piecu ognistym
Po czytaniach następuje przejście do Boskiej Liturgii św. Bazylego, w której zamiast Trishagionu („Święty Boże, Swięty Mocny…”) śpiewa się chrzcielny werset Ga 3, 27: „Wy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Alleluja”. Epistołą jest Rz 6, 3-11 (możliwe, że stąd przyszła inspiracja, aby tę perykopę przyjąć w posoborowej rzymskiej Mszy Wigilii Paschalnej) a Ewangelią Mt 28, 1-20, czyli nie tylko proklamacja zmartwychwstania Chrystusa, ale także Jego nakaz misyjny i chrzcielny. Warto ten bizantyjski system porównać z rzymskim cyklem sprzed reformy Piusa XII i zobaczyć podobieństwa i różnice.
Dostarczamy wartościowe treści?
Wpisy blogowe i komentarze użytkowników wyrażają osobiste poglądy autorów. Ich opinii nie należy utożsamiać z poglądami redakcji serwisu Liturgia.pl ani Wydawcy serwisu, Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny.
Zobacz także
-
Triduum.liturgia.pl – tegoroczny portal na Wielki Tydzień
W tym roku zapraszamy Was na naszą stronę poświęconą obchodom Świętego Triduum Paschalnego. Dzięki współpracy... więcej
-
Przewodnik po Triduum extra: Pontyfikalne Triduum Paschalne
Poniżej prezentujemy Wam pomoc liturgiczne na celebracje Wieczerzy Pańskiej, ku czci Męki Pańskiej i wigilii... więcej
-
Przewodnik po Triduum: Q&A – dzień trzeci
Dziś odpowiemy na pytania dotyczące drugiego dnia Triduum Paschalnego, które przesłaliście w naszym formularzu. Bardzo... więcej
-
19 mar
Toruń: Piękno liturgii w Liturgii godzin – spotkanie formacyjne we wtorek
Ośrodek liturgiczny „Mysterium fidei” organizuje w Toruniu kolejne spotkanie formacyjne… więcej
Maciej Zachara MIC
Urodzony w 1966 r. w Warszawie. Marianin. Rocznik święceń 1992. Absolwent Papieskiego Instytutu Liturgicznego na rzymskim "Anselmianum". W latach 2000-2010 wykładał liturgikę w WSD Księży Marianów w Lublinie, gdzie pełnił również posługę ojca duchownego (2005-2017). W latach 2010-2017 wykładał teologię liturgii w Kolegium OO. Dominikanów w Krakowie. Obecnie pracuje duszpastersko w parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Bazylianówka w Lublinie. Ponadto jest prezbiterem wspólnoty neokatechumenalnej na lubelskiej Poczekajce, a także odprawia Mszę św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w rektoralnym kościele Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Staszica w Lublinie....