Narodzenie Pańskie

Pochodzenie kolekt uroczystości Narodzenia Pańskiego w Mszałach Pawła VI i Piusa V. Umieszczam ten wpis z wyprzedzeniem, bo od jutra przez jakiś czas będę wolny od dostępu do sieci. Jednocześnie wszystkim, którzy to czytają, składam życzenia błogosławionego świętowania Narodzin Pana i doświadczenia tego, że Słowo, które stało się ciałem, dało wszystkim tym, którzy Je przyjęli, moc aby się stali dziećmi Bożymi – tym, którzy wierzą w imię Jego.

 

Z wyjątkiem Mszy w dzień kolekty są wspólne dla obu Mszałów. Natomiast różnica co do Mszy wigilii jest taka, że w Mszale Pawła VI przynależy ona już do Narodzenia Pańskiego, w Mszale Piusa V jeszcze nie.

 

1.      Msza Wigilii

 

Tekst: „Deus, qui nos redemptionis nostrae annua exspectatione laetificas, praesta, ut Unigenitum tuum, quem laeti suscipimus Redemptorem, venientem quoque Iudicem securi videre mereamur Dominum nostrum Iesum Christum. Qui tecum”.

 

Przekład: „Boże, Ty co roku dajesz nam radość z oczekiwania uroczystości Narodzenia Pańskiego, spraw, abyśmy całym sercem przyjęli Twego Syna jako naszego Odkupiciela, i bez trwogi mogli Go oglądać, gdy przyjdzie jako Sędzia. Który z Tobą żyje”.

 

Historia modlitwy: W Sakramentarzu Gelazjańskim (ok. 628/715 r.) jest to modlitwa należąca do ogólnego zbioru modlitw adwentowych, natomiast w Sakramentarzach Gregoriańskich (papieskim 625/638 r. i typu II ok. 650/683 r.) oraz Frankońskich Sakramentarzach Gelazjańskich jest to kolekta Mszy Wigilii Narodzenia Pańskiego.

Wariant redakcyjny: w sakramentarzach i w Mszale Piusa V modlitwa kończy się: „securi videamus”.

 

2.      Msza w nocy

 

Tekst: „Deus, qui hanc sacratissimam noctem veri luminis fecisti illustratione clarescere, da, quaesumus, ut, cuius in terra mysteria lucis agnovimus, eius quoque gaudiis perfruamur in caelo. Qui tecum”.

 

Przekład: „Boże, Ty sprawiłeś, że ta najświętsza noc zajaśniała blaskiem prawdziwej światłości, daj, abyśmy w niebie mogli uczestniczyć w radości Twojego Syna, którego tajemnicę Wcielenia poznaliśmy na ziemi. Przez naszego Pana”.

 

Przekład z 1968 r.: „…daj, abyśmy w niebie mogli uczestniczyć w radości Tego, którego tajemniczą światłość poznaliśmy na ziemi”.

 

Historia modlitwy: Jest to niezmiennie kolekta Mszy w noc Narodzenia Pańskiego, poświadczają to zgodnie Sakramentarz Gelazjański, oba Sakramentarze Gregoriańskie i wszystkie późniejsze źródła (w Gelasianum nieistotny wariant: „mysterium” zamiast „mysteria”).

 

 

 

3.      Msza o świcie

 

Tekst: „Da, quaesumus, omnipotens Deus, ut dum nova incarnati Verbi tui luce perfundimur, hoc in nostro resplendenti opere, quod per fidem fulget in mente. Per Dominum”.

 

Przekład: „Przeniknięci nowym blaskiem Wcielonego Słowa, prosimy Cię, wszechmogący Boże, spraw, niech w naszych czynach odbija się światło, które przez wiarę jaśnieje w naszych duszach. Przez naszego Pana”.

 

W Mszale Piusa V po kolekcie Mszy o świcie następuje jeszcze druga kolekta o świętej Anastazji męczennicy. Racja jest historyczna, ponieważ w dawnej liturgii rzymskiej Msza o świcie była celebrowana przez papieży w kościele św. Anastazji (Msza w nocy – w Santa Maria Maggiore, a w dzień – u św. Piotra).

 

Historia modlitwy: Sakramentarze Gregoriańskie mają dwie kolekty, najpierw o św. Anastazji, potem z Mszy o świcie. Sakramentarz Gelazjański też ma Mszę w poranek Narodzenia Pańskiego (to chyba naśladowanie liturgii papieskiej) ale z zupełnie innym formularzem i bez związku ze św. Anastazją. Tradycja gregoriańska przeważy i aż do Mszału z 1962 r. pozostaną dwie kolekty, tylko w zmienionej kolejności.

 

Tak na marginesie, ciekawie jest zobaczyć, co z formularzem Mszy o świcie robią Frankońskie Sakramentarze Gelazjańskie, zredagowane głównie na podstawie Gelasianum i Gregorianum typu II. Na tym przykładzie widać jak redaktorzy, stojąc wobec dwóch różnych źródeł autentycznie rzymskich, nie chcieli nic z nich utracić, jednocześnie nie bardzo wiedząc, jak je ze sobą zharmonizować:

I tak Sakramentarz z Gellone (ok. 790/800 r.) tworzy dwa formularze ad libitum na Mszę o świcie, obydwa stanowią kombinację materiału wziętego z Gelasianum i Gregorianum II. Nasza kolekta pojawia się w obu formularzach (w pierwszym jako kolekta alternatywna, w drugim jako jedyna), w żadnym nie ma za to kolekty o św. Anastazji.

Sakramentarz z Autun (ok. 800 r.) i Sakramentarz z Rheinau (ok. 800 r.) tworzą coś innego. Też mają dwa formularze, z tym że pierwszy jest wyłącznie o św. Anastazji (bez żadnych odniesień, nawet w tytule, do Narodzenia Pańskiego), drugi z Mszy o świcie, z naszą kolektą, która w tym formularzu jest kolektą jedyną.

Sakramentarz z Angouleme (po 800 r.) kombinuje podobnie jak dwa poprzednie, ale inaczej organizuje materiał. Też ma dwa formularze, pierwszy o św. Anastazji, drugi z Mszy o świcie. Ten drugi ma dwie kolekty, pierwsza nasza, wzięta z Gregorianum II, druga wzięta z Gelasianum.

 

4.      Msza w dzień

 

Mszał Pawła VI

 

Tekst: „Deus, qui humanae substantiae dignitatem  mirabiliter condidisti, et mirabilius reformasti, da, quaesumus, nobis eius divinitatis esse consortes, qui humanitatis nostrae fieri dignatus est particeps. Qui tecum”.

 

Przekład: „Boże, Ty w przedziwny sposób stworzyłeś człowieka i w jeszcze cudowniejszy sposób odnowiłeś jego godność, daj nam uczestniczyć w bóstwie Twojego Syna, który przyjął naszą ludzką naturę. Który z Tobą”.

 

Historia modlitwy: Modlitwa pojawia się po raz pierwszy (z niewielkim wariantem redakcyjnym) w Sakramentarzu Leoniańskim (ok. 560/590 r.) jako kolekta pierwszego z grupy dziewięciu formularzy na Narodzenie Pańskie. Kto mógł być jej autorem? Antoine Chavasse zaliczył pierwsze cztery z dziewięciu formularzy do kompozycji papieża Wigiliusza (537-555), ale jego argumenty nie są mocne (gdy chodzi o pierwszy formularz, to Chavasse wykazuje, że Modlitwa po Komunii zdradza podobieństwo tematyki i słownictwa z pismami Wigiliusza, ale to nie przesądza, że automatycznie cały formularz musi być jego kompozycją). Inni autorzy (np. Adrien Nocent OSB) wskazują na św. Leona Wielkiego. Niewątpliwie teologia tej modlitwy (nasz udział w naturze Tego, który przyjął naszą naturę) koresponduje z myślą Leona. Dalszy los tej modlitwy był taki: Sakramentarz Gelazjański i Frankońskie Sakramentarze Gelazjańskie umieszczają ją w zbiorze modlitw Jutrzni i Nieszpór na Narodzenie Pańskie, a Sakramentarz Gregoriański zalicza ją do ogólnego zbioru modlitw Narodzenia Pańskiego, bez przypisania do konkretnego formularza. W Ordo missae pokarolińskim modlitwa została uzupełniona (po „da nobis”, z usuniętym „quaesumus”) o wstawkę: „per huius aquae et vini misterium” („przez to misterium wody i wina”) i stała się formułą towarzyszącą dodaniu wody do wina podczas ofertorium. W Ordo missae Pawła VI została ona zachowana, ale znacznie skrócona.

 

Mszał Piusa V

 

Tekst: „Concede, quaesumus, omnipotens Deus, ut nos Unigeniti tui nova per carnem Nativitas liberet; quos sub peccati iugo vetusta servitus tenet. Per eundem Dominum”.

 

Przekład z łac.-pol. Mszału z 1968 r.: „Spraw, prosimy Cię, wszechmogący Boże, aby nowe narodzenie się w ciele Jednorodzonego Syna Twojego wyzwoliło nas z jarzma grzechu, w którym nas więzi dawna niewola. Przez Pana naszego”.

 

Historia modlitwy. W obu Sakramentarzach Gregoriańskich modlitwa jest kolektą Mszy w dzień Narodzenia Pańskiego. W Sakramentarzu Gelazjańskim z kolei jest to „oracja druga” (czyli najpewniej alternatywna kolekta) Mszy w noc Narodzenia Pańskiego. Tradycja gregoriańska przeważyła. Warto podkreślić że cały formularz tej Mszy w Mszale z 1962 r. jest identyczny z formularzami z Sakramentarzy Gregoriańskich.

 

Mszał Pawła VI. Modlitwa została przeniesiona do formularza na 30 grudnia (szósty dzień Oktawy). Redakcja modlitwy bez zmian. Polski przekład: „Wszechmogący Boże, od dawna przygniata nas jarzmo grzechu, spraw, aby nas wyzwoliło nowe narodzenie w ludzkim ciele Twojego Syna, Jezusa Chrystusa. Który z Tobą”.

 


Wpisy blogowe i komentarze użytkowników wyrażają osobiste poglądy autorów. Ich opinii nie należy utożsamiać z poglądami redakcji serwisu Liturgia.pl ani Wydawcy serwisu, Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny.

Zobacz także

Maciej Zachara MIC

Maciej Zachara MIC na Liturgia.pl

Urodzony w 1966 r. w Warszawie. Marianin. Rocznik święceń 1992. Absolwent Papieskiego Instytutu Liturgicznego na rzymskim "Anselmianum". W latach 2000-2010 wykładał liturgikę w WSD Księży Marianów w Lublinie, gdzie pełnił również posługę ojca duchownego (2005-2017). W latach 2010-2017 wykładał teologię liturgii w Kolegium OO. Dominikanów w Krakowie. Obecnie pracuje duszpastersko w parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Bazylianówka w Lublinie. Ponadto jest prezbiterem wspólnoty neokatechumenalnej na lubelskiej Poczekajce, a także odprawia Mszę św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w rektoralnym kościele Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Staszica w Lublinie....