Wigilia Paschalna

Notatki nt. pochodzenia kolekty Wigilii Paschalnej, wspólnej dla obu Mszałów. Kolekta nocy paschalnej to również najlepsze z możliwych życzenie wielkanocne, które kieruję do wszystkich, którzy to przeczytają.

Chodzi tu tylko o kolektę, nie zajmuję się modlitwami po czytaniach Wigilii, za dużo by tego było. Na temat samych czytań warto by było zrobić osobny wpis, postanawiam zrobić to przy okazji Triduum za rok, oczywiście „jeśli Pan pozwoli i będziemy żyli” (Jk 4, 15).
Kolekta jest wspólna dla obu Mszałów, jednak Mszał Pawła VI ma pewien wariant, nie tak istotny, żeby można było mówić o nowej modlitwie, niemniej jednak przytoczę wersje z obu Mszałów.

Mszał Pawła VI

Tekst: „Deus, qui hanc sacratissimam noctem gloria dominicae resurrectionis illustras, excita in Ecclesia tua adoptionis spiritum, ut, corpore et mente renovati, puram tibi exhibeamus servitutem. Per Dominum”.

Oficjalny polski przekład: „Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc jaśnieje blaskiem Zmartwychwstania Pańskiego, wzbudź w Twoim Kościele ducha dziecięctwa, którego otrzymaliśmy na chrzcie świętym, abyśmy, odnowieni na duchu i ciele, służyli Tobie z całkowitym oddaniem. Przez naszego Pana”.

„ducha dziecięctwa” – w oryginale dosłownie „ducha przybrania” (por. Rz 8, 15), fraza „którego otrzymaliśmy na chrzcie świętym” jest dodana w polskim przekładzie, choć jak najbardziej zgodna z sensem oryginału, można ją uznać za glosę wyjaśniającą


Mszał Piusa V

Tekst: „Deus, qui hanc sacratissimam noctem gloria dominicae resurrectionis illustras, conserva in nova familiae tuae progeniae adoptionis spiritum, ut, corpore et mente renovati, puram tibi exhibeamus servitutem. Per eundem Dominum”.

Przekład z łac.-pol. Mszału z 1968 r.: „Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc jaśnieje blaskiem Zmartwychwstania Pańskiego, zachowaj w nowych dzieciach Twojego Kościoła ducha synostwa, którego im użyczyłeś, aby, odnowieni na duchu i ciele, służyli Tobie z całkowitym oddaniem. Przez Pana”.

Historia modlitwy. Modlitwa niezmiennie jest kolektą Wigilii Paschalnej. W Sakramentarzach Gregoriańskich (papieski, ok. 625/638 r. i typu II, ok. 650/683 r.) jest to kolekta jedyna, a w Sakramentarzu Gelazjańskim (ok. 628/715 r.) kolekta druga. Poza tym warto jeszcze odnotować, że kolekta została zapożyczona także przez niektóre nie-rzymskie ryty liturgiczne. Mają ją dwie księgi galijskie: Mszał z Bobbio (ok. 700 r., Francja pd-wsch. lub Italia pn.) i Missale Gallicanum Vetus (ok. 770 r.; Francja wsch. lub pn.-wsch.) oraz niektóre księgi ambrozjańskie: Sakramentarz z Bergamo (IX w.) i mediolański Sakramentarz ze św. Symplicjana (ok. 900 r.). Sprawdziłem, że ma ją także aktualny Mszał ambrozjański, jako alternatywną "modlitwę po liturgii słowa", stosowaną jeśli był sprawowany chrzest ("modlitwa po liturgii słowa" jest specyficzna dla Mszy ambrozjańskiej, coś w rodzaju naszej oracji na koniec modlitwy powszechnej, ale nie całkiem).

W dawnych źródłach i w obecnym Mszale ambrozjańskim modlitwa jest w takiej redakcji, jak w Mszale Piusa V, gdyż wariant z Mszału Pawła VI jest nowością, zresztą uzasadnioną zmianą struktury Wigilii po reformie liturgii. Od początku aż do ostatniej reformy struktura Wigilii była taka: obrzęd światła – starotestamentalne czytania Wigilii – liturgia chrzcielna – hymn Gloria i kolekta – Epistoła i Ewangelia – ciąg dalszy Mszy. W takim kontekście kolekta jest już po liturgii chrzcielnej, jest więc jak najbardziej sensowne mówić o nowych dzieciach Kościoła, które otrzymały ducha przybrania – chodzi tu o neofitów. Pamiętajmy, że w liturgii rzymskiej I tysiąclecia chrztu wolno było udzielać (poza wypadkiem zagrożenia życia katechumena) tylko w Wigilię Paschalną i w Wigilię Pięćdziesiątnicy, stąd tak wyraźne odniesienia do chrztu w modlitwach liturgicznych. Posoborowa reforma zmieniła natomiast strukturę Wigilii: obrzęd światła – czytania ze Starego i Nowego Testamentu – liturgia chrzcielna – Msza od ofertorium. Hymn Gloria i kolekta są w tym układzie bezpośrednio przed czytaniami z Nowego Testamentu, czyli także przed liturgią chrzcielną. W tym układzie nie ma sensu mówić jeszcze o neofitach, stąd sformułowanie bardziej ogólne.

Moim zdaniem tradycyjny układ był zdecydowanie lepszy. Jest jakąś ironią losu, że teraz, kiedy coraz bardziej odzyskuje się świadomość chrzcielnego wymiaru Wigilii Paschalnej, jest on jednocześnie osłabiany nową strukturą liturgii. W czasie hymnu Gloria, czytania ze św. Pawła, mówiącego o chrzcie jako o rzeczywistości dokonanej, paschalnego Alleluja i proklamacji zmartwychwstania Chrystusa w Ewangelii, nie mogą uczestniczyć neofici, są bowiem jeszcze kandydatami do chrztu. Kiedy rozmawiałem o tym z kolegą liturgistą, odpowiedział mi: „A co to za różnica? Przecież zaraz będą ochrzczeni”. Owszem, jest różnica, analogiczna do różnicy między Hebrajczykiem, który już przeszedł przez Morze Czerwone, a tym, który jeszcze nie przeszedł. Ten pierwszy może śpiewać Kantyk Mojżesza (Wj 15, 1nn), ten drugi nie.
 

Notatki nt. pochodzenia kolekty Wigilii Paschalnej, wspólnej dla obu Mszałów. Kolekta nocy paschalnej to również najlepsze z możliwych życzenie wielkanocne, które kieruję do wszystkich, którzy to przeczytają.

Chodzi tu tylko o kolektę, nie zajmuję się modlitwami po czytaniach Wigilii, za dużo by tego było. Na temat samych czytań warto by było zrobić osobny wpis, postanawiam zrobić to przy okazji Triduum za rok, oczywiście „jeśli Pan pozwoli i będziemy żyli” (Jk 4, 15).
Kolekta jest wspólna dla obu Mszałów, jednak Mszał Pawła VI ma pewien wariant, nie tak istotny, żeby można było mówić o nowej modlitwie, niemniej jednak przytoczę wersje z obu Mszałów.

Mszał Pawła VI

Tekst: „Deus, qui hanc sacratissimam noctem gloria dominicae resurrectionis illustras, excita in Ecclesia tua adoptionis spiritum, ut, corpore et mente renovati, puram tibi exhibeamus servitutem. Per Dominum”.

Oficjalny polski przekład: „Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc jaśnieje blaskiem Zmartwychwstania Pańskiego, wzbudź w Twoim Kościele ducha dziecięctwa, którego otrzymaliśmy na chrzcie świętym, abyśmy, odnowieni na duchu i ciele, służyli Tobie z całkowitym oddaniem. Przez naszego Pana”.

„ducha dziecięctwa” – w oryginale dosłownie „ducha przybrania” (por. Rz 8, 15), fraza „którego otrzymaliśmy na chrzcie świętym” jest dodana w polskim przekładzie, choć jak najbardziej zgodna z sensem oryginału, można ją uznać za glosę wyjaśniającą

Mszał Piusa V

Tekst: „Deus, qui hanc sacratissimam noctem gloria dominicae resurrectionis illustras, conserva in nova familiae tuae progeniae adoptionis spiritum, ut, corpore et mente renovati, puram tibi exhibeamus servitutem. Per eundem Dominum”.

Przekład z łac.-pol. Mszału z 1968 r.: „Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc jaśnieje blaskiem Zmartwychwstania Pańskiego, zachowaj w nowych dzieciach Twojego Kościoła ducha synostwa, którego im użyczyłeś, aby, odnowieni na duchu i ciele, służyli Tobie z całkowitym oddaniem. Przez Pana”.

Historia modlitwy. Modlitwa niezmiennie jest kolektą Wigilii Paschalnej. W Sakramentarzach Gregoriańskich (papieski, ok. 625/638 r. i typu II, ok. 650/683 r.) jest to kolekta jedyna, a w Sakramentarzu Gelazjańskim (ok. 628/715 r.) kolekta druga. Poza tym warto jeszcze odnotować, że kolekta została zapożyczona także przez niektóre nie-rzymskie ryty liturgiczne. Mają ją dwie księgi galijskie: Mszał z Bobbio (ok. 700 r., Francja pd-wsch. lub Italia pn.) i Missale Gallicanum Vetus (ok. 770 r.; Francja wsch. lub pn.-wsch.) oraz niektóre księgi ambrozjańskie: Sakramentarz z Bergamo (IX w.) i mediolański Sakramentarz ze św. Symplicjana (ok. 900 r.). Sprawdziłem, że ma ją także aktualny Mszał ambrozjański, jako alternatywną "modlitwę po liturgii słowa", stosowaną jeśli był sprawowany chrzest ("modlitwa po liturgii słowa" jest specyficzna dla Mszy ambrozjańskiej, coś w rodzaju naszej oracji na koniec modlitwy powszechnej, ale nie całkiem).

W dawnych źródłach i w obecnym Mszale ambrozjańskim modlitwa jest w takiej redakcji, jak w Mszale Piusa V, gdyż wariant z Mszału Pawła VI jest nowością, zresztą uzasadnioną zmianą struktury Wigilii po reformie liturgii. Od początku aż do ostatniej reformy struktura Wigilii była taka: obrzęd światła – starotestamentalne czytania Wigilii – liturgia chrzcielna – hymn Gloria i kolekta – Epistoła i Ewangelia – ciąg dalszy Mszy. W takim kontekście kolekta jest już po liturgii chrzcielnej, jest więc jak najbardziej sensowne mówić o nowych dzieciach Kościoła, które otrzymały ducha przybrania – chodzi tu o neofitów. Pamiętajmy, że w liturgii rzymskiej I tysiąclecia chrztu wolno było udzielać (poza wypadkiem zagrożenia życia katechumena) tylko w Wigilię Paschalną i w Wigilię Pięćdziesiątnicy, stąd tak wyraźne odniesienia do chrztu w modlitwach liturgicznych. Posoborowa reforma zmieniła natomiast strukturę Wigilii: obrzęd światła – czytania ze Starego i Nowego Testamentu – liturgia chrzcielna – Msza od ofertorium. Hymn Gloria i kolekta są w tym układzie bezpośrednio przed czytaniami z Nowego Testamentu, czyli także przed liturgią chrzcielną. W tym układzie nie ma sensu mówić jeszcze o neofitach, stąd sformułowanie bardziej ogólne.

Moim zdaniem tradycyjny układ był zdecydowanie lepszy. Jest jakąś ironią losu, że teraz, kiedy coraz bardziej odzyskuje się świadomość chrzcielnego wymiaru Wigilii Paschalnej, jest on jednocześnie osłabiany nową strukturą liturgii. W czasie hymnu Gloria, czytania ze św. Pawła, mówiącego o chrzcie jako o rzeczywistości dokonanej, paschalnego Alleluja i proklamacji zmartwychwstania Chrystusa w Ewangelii, nie mogą uczestniczyć neofici, są bowiem jeszcze kandydatami do chrztu. Kiedy rozmawiałem o tym z kolegą liturgistą, odpowiedział mi: „A co to za różnica? Przecież zaraz będą ochrzczeni”. Owszem, jest różnica, analogiczna do różnicy między Hebrajczykiem, który już przeszedł przez Morze Czerwone, a tym, który jeszcze nie przeszedł. Ten pierwszy może śpiewać Kantyk Mojżesza (Wj 15, 1nn), ten drugi nie.
 


Wpisy blogowe i komentarze użytkowników wyrażają osobiste poglądy autorów. Ich opinii nie należy utożsamiać z poglądami redakcji serwisu Liturgia.pl ani Wydawcy serwisu, Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny.

Zobacz także

Maciej Zachara MIC

Maciej Zachara MIC na Liturgia.pl

Urodzony w 1966 r. w Warszawie. Marianin. Rocznik święceń 1992. Absolwent Papieskiego Instytutu Liturgicznego na rzymskim "Anselmianum". W latach 2000-2010 wykładał liturgikę w WSD Księży Marianów w Lublinie, gdzie pełnił również posługę ojca duchownego (2005-2017). W latach 2010-2017 wykładał teologię liturgii w Kolegium OO. Dominikanów w Krakowie. Obecnie pracuje duszpastersko w parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Bazylianówka w Lublinie. Ponadto jest prezbiterem wspólnoty neokatechumenalnej na lubelskiej Poczekajce, a także odprawia Mszę św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w rektoralnym kościele Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Staszica w Lublinie....