„Gdy nad ziemię podwyższony będę”

Święto Podwyższenia Krzyża Świętego

KrzyżŚwięto Podwyższenia Krzyża Świętego (Pańskiego) łączy wyznawców Kościoła wschodniego i zachodniego: dla obu wspólnot jego treścią jest uwielbienie Krzyża Chrystusowego - najważniejszej relikwii, która stała się symbolem odkupienia. Słowa samego Pisma umacniają chrześcijan w wierze, że w Krzyżu jest „zbawienie, życie i zmartwychwstanie”.

Dzieje dzisiejszego święta otwiera świadectwo mniszki Egerii, która w Itinerarium Egeriae relacjonuje obchody Podwyższenia Krzyża połączone ze świętem Dedykacji, czyli poświęcenia Kościoła Męki Pańskiej – Martyrium – na Golgocie 13 września 335 roku. Lekcjonarz ormiański z Jerozolimy z tego czasu podaje, że w dniu 13 września również obchodzono tam poświęcenie drugiego świętego miejsca, czyli bazyliki Anastasis, podczas której to uroczystości ukazywano wiernym relikwie Krzyża:

„Dniami Eucenii (Dedykacji) zwą się te dni, w których święty kościół stojący na Golgocie, zwany Martyrium, poświęcony został Bogu. Także święty kościół znajdujący się w Anastasis, to jest w miejscu, gdzie Pan po męce zmartwychwstał, tego samego dnia został Bogu poświęcony. Rocznica poświęcenia tych świętych kościołów jest obchodzona z całą czcią, bo i Krzyż znaleziono tego samego dnia […].

Gdy więc nadejdą owe Eucenie, obchodzone są przez osiem dni. Już na wiele dni przedtem zaczynają się gromadzić tłumy nie tylko mnichów czy aputaktyków z różnych prowincji […], gdzie są liczni mnisi (monazontes) […]. Nie ma bowiem nikogo, kto by w te dni tak radosne i uroczyste nie wybierał się do Jerozolimy […]” (EP 48,1-49,3).

Krzyże
Fotogaleria: Krzyże

Oba Kościoły zaczęły stopniowo przenosić punkt ciężkości ze świętowania dedykacji świątyń na rzecz uroczystego ukazywania relikwii Krzyża na podwyższonym miejscu, tak by był on jak najbardziej widoczny. Z tego gestu wywodzi się też źródłosłów nazwy dzisiejszego święta: Podwyższenie – Exaltatio crucis – Узьдзьвіжаньне lub jeszcze: hypsosis tou timiou kai zoopoiou stauroui, tzn. Podwyższenie drogocennego i życiodajnego Krzyża.

W swych pamiętnikach Egeria wspomina równolegle o odnalezieniu drzewa Krzyża przez cesarzową Helenę w Jerozolimie, co zaczęto świętować na Zachodzie 3 maja. [tu opracowania padają dwie daty: 320 rok lub ok. 330.] I tak, od VII wieku Zachód obchodzi święto dwukrotnie: 3 maja – jako uroczystość Znalezienia drzewa Krzyża oraz 14 września – jako jego Podwyższenie. Dzień 14 września dedykowany jest pierwotnie męczennikom Korneliuszowi i Cyprianowi, ale z czasem Kościół zaczyna uzupełniać go głębszymi treściami dotyczącymi kultu Krzyża, przesuwając punkt ciężkości z czci oddawanej obu świętym na drugi aspekt. Liturgia papieska z VII i VIII wieku szczególnie przyczynia się do zaszczepienia kultu Krzyża, dbając o ukazywanie relikwii wiernym; to na przykład w tym czasie lud zaczyna oddawać hołd poprzez ucałowanie relikwii.

W 614 roku Persowie najeżdżają Jerozolimę, niszcząc bazylikę i zabierając wiernym drogocenny przedmiot – Krzyż. Wydarzenia te odbijają się szerokim echem i mają niemały wpływ na intensyfikację kultu. Na przestrzeni wieków stopniowo ujmuje się wagi uroczystości Znalezienia drzewa Krzyża, aż do 1960 roku, gdy „konkurencyjne” święto zostaje w ogóle zniesione jako dublet.

* * *

W tekstach Mszału Rzymskiego na dzień 14 września Kościół akcentuje fakt „podwyższenia” Chrystusa przez samego Boga. Podkreśla także, że każdy człowiek może zostać wywyższony dzięki życiu pokornemu i uniżonemu.

Teksty czytań i Ewangelii dialogują ze sobą, objaśniając figurę, jaką jest „podwyższenie”. W Księdze Liczb czytamy: „Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Sporządź węża, i umieść go na wysokim palu; wtedy każdy ukąszony, jeśli tylko spojrzy na niego, zostanie przy życiu” (Lb 21, 8).

Słowa Ewangelii Janowej tłumaczą natomiast relację między sporządzonym przez Mojżesza wężem a drzewem krzyża i jego odkupicielską mocą: „A jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni, tak potrzeba, by wywyższono Syna Człowieczego, aby każdy, kto w Niego wierzy, miał życie wieczne” (J 3, 14).

W innym miejscu u Jana odnajdujemy też zapowiedź, którą Chrystus wypowiada po wjeździe do Jerozolimy, „zaznaczając, jaką śmiercią miał umrzeć”: „A ja, gdy nad ziemię podwyższony będę, wszystko przyciągnę do siebie” (J 12, 32).

Wśród innych tekstów, które były przeznaczone na ten dzień, Antyfona na Komunię św. została (co wyjątkowe) ułożona przez sam Kościół i jest jego wołaniem: Per signum Crucis de inimicis nostris libera nos, Deus noster! („Boże nasz, przez znak świętego Krzyża wyzwól nas od naszych nieprzyjaciół!”). Słowa te miały podkreślić, że w Krzyżu świętym ukryta jest moc niemal sakramentalna. Nowy formularz mszalny, który zachowuje z dawnej prefacji motyw „drzewa rajskiego – drzewa krzyża”, także podaje, że zbawienie zostało podarowane nam właśnie przez Krzyż. To wszystko sprawia, że treści zawarte w tekstach z ksiąg liturgicznych na dzisiejszą uroczystość zbliżają ją do liturgii Wielkiego Piątku. 

Udostępnij

Udostępnij ten artykuł

REKLAMA

Zobacz także