Nowy Ruch Liturgiczny

Joseph Ratzinger, będąc jeszcze kardynałem i prefektem Kongregacji Nauki Wiary dawał wielokrotnie wyraz swojemu zdystansowaniu wobec nowości liturgicznych mnożących się w Kościele na fali „odnowy posoborowej”. Wśród kardynałów oceniany był jako najostrzejszy krytyk przejawów ‘dewastacji’ liturgii: wyjaławiania jej z symboliki oraz ignorancji dla piękna sztuki i muzyki sakralnej wielu wieków. To wszystko (co kardynał podkreślał jako punkt odniesienia) może oddalać wiernych od istoty sakramentu. Równocześnie powracająca obawa przed skutkami nienaturalnego oderwania przez Sobór Watykański II wiernych od rytu klasycznego sprawiła, że stał się on autorem i orędownikiem koncepcji „reformy reformy liturgicznej”. Negatywne przyjęcie decyzji o wprowadzeniu do liturgii nowego Mszału (1969) potwierdziła między innymi jego radykalna wypowiedź w książce pt. Sól ziemi: „Wspólnota, która wszystko, co dotychczas było dla niej najświętsze i najszczytniejsze, ni stąd, ni zowąd uznaje za surowo zakazane, a tęsknotę za tymi zakazanymi elementami traktuje wręcz jako nieprzyzwoitość, stawia sama siebie pod znakiem zapytania”. Obecny papież Benedykt XVI, opierając się także na autorytetach Poprzedników (m.in. na wydanym przez Jana Pawła II liście apostolskim „Ecclesia Dei”), konsekwentnie sprzeciwia się  traktowaniu reformy liturgii i „Novus Ordo Missae” jako form skończonych. Od dawna oczekiwany i szeroko dyskutowany dokument motu proprio „Summorum Pontificum” z 7 lipca 2007 roku jest próbą pogodzenia reform i tradycji. Benedykt XVI oficjalnie dozwolił w nim na wzajemne przenikanie się i równoległe zaistnienie w liturgii zarówno zwyczajnej formy rytu rzymskiego, jak i nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego (trydenckiego).

Na fali tych przemian w łonie Duszpasterstwa Tradycji Łacińskiej działającego w diecezji rzeszowskiej powstał Nowy Ruch Liturgiczny. Od 2007 roku Ruch jest twórcą portalu internetowego (nowyruchliturgiczny.blogspot.com) propagującego odnowę liturgiczną w duchu papieskiego motu proprio. Zespół redakcyjny portalu wciąż się poszerza, tworzą go osoby należące do wielu diecezji. Celem portalu jest uwrażliwianie wiernych na czynne uczestnictwo w liturgii oraz na dostrzeżenie „bogactw, które wzrastały w wierze i modlitwie Kościoła, i przyznanie im należytego miejsca”.

Archiwum portalu pokazuje korzenie Nowego Ruchu Liturgicznego. Wpisy rozpoczynają się w lipcu 2007 r. od tekstu „Summorum Pontificum” oraz listu Benedykta XVI do Biskupów z okazji jego wydania. Przeglądając kolejne miesiące po ogłoszeniu motu proprio, możemy śledzić recepcję „reformy reformy” w Kościele; zarówno ten pozytywny, jak i negatywny odzew. Na stronie Nowego Ruchu Liturgicznego wierni mogą przypatrzeć się przede wszystkim zmianom, jakie nastały w Bazylice św. Piotra wraz z nowym pontyfikatem. Portal publikuje też ważniejsze wypowiedzi oraz wydarzenia danego miesiąca, w których brał udział przewodniczący Papieskiej Komisji „Ecclesia Dei”, kard. Dario Hoyos – popularyzator liturgii tradycyjnej. Równie duża grupa artykułów śledzi historię sprzeciwów wobec decyzji papieża, z najgłośniejszym oporem niemieckich biskupów włącznie.

Relacje fotograficzne z Mszy celebrowanych w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w państwach całego świata świadczyć mają o żywotności i zapotrzebowaniu na liturgię w tradycyjnej, bogatej oprawie. Jednym z głównych zadań Nowego Ruchu Liturgicznego jest rozpowszechnianie wiedzy na temat tajemnic zawartych w Świętych Obrzędach. W odsłonach kolejnych miesięcy znajdziemy więc cykl krótkich ilustrowanych opisów, które przedstawiają historię i przeznaczenie paramentów i szat liturgicznych w liturgii rzymskokatolickiej, takich jak humerał czy biret. Jedną z najcenniejszych inicjatyw portalu są nagrania prezentujące introity na kolejne niedziele adwentu, teksty antyfon wraz z zapisem nutowym. Portal skupia się także na prezentacji centrów Nowego Ruchu Liturgicznego na całym świecie, takich jak chociażby opactwo benedyktyńskie w Fontgombault we Francji. Redakcja, zamieszczając artykuły problemowe dotyczące nowych tematów erygowania parafii personalnych dla katolików rytu tradycyjnego czy eklezjologii starego mszału, przyczynia się do otwarcia potrzebnej Kościołowi dyskusji.

Zapewne reformy domaga się wciąż jeszcze skromna szata graficzna i w niewielkim stopniu wykorzystywany dostęp do multimediów, niezbędnych do propagowania wśród młodych wiernych sztuki i muzyki związanej z rytem trydenckim.

Liturgista.pl

Wszystkim profesjonalnym pasjonatom, jak też pasjonatom-amatorom teorii liturgicznej polecam założenie konta w serwisie naukowo-niepopularnym www.liturgista.pl. Moderatorzy strony – ks. Dominik Ostrowski wraz z zespołem zaprzyjaźnionych księży, sióstr i osób świeckich – trzy lata temu zamarzyli o możliwości wirtualnego dostarczania liturgistom „materiałów, idei do dyskusji, narzędzi do studiowania”. I tak powstało internetowe środowisko, będące próbą stworzenia „harmonijnej wizji liturgii jako wiedzy o celebrowanych tajemnicach Boga i człowieka” na przekór podziałom w Kościele i sporom teologów. 

Teoria liturgii to splot wiedzy na temat tekstów liturgicznych, form i gatunków literackich liturgii, śpiewu, obrzędów, znaków, symboli, gestów, przedmiotów, przestrzeni sakralnej oraz architektury. Do naukowego poznawania tych zagadnień moderatorzy serwisu zachęcają m.in. poprzez śledzenie kalendarza wydarzeń liturgicznych. Rok upływa w rytmie konferencji, warsztatów liturgiczno-muzycznych z udziałem uznanych kantorów, nowinek z Watykanu, Polski i świata; redakcja śledzi także (zwłaszcza rodzimy) rynek wydawniczy (m.in. nowe edycje mszałów, nowości wśród czasopism o tematyce liturgicznej) oraz muzyczny (recenzje świeżo wydanych płyt z muzyką sakralną). Działy Czytelnia i Forum dają możliwość komentowania, wejścia w dialog z Gośćmi portalu. Czytelnia jest małą encyklopedią wiedzy na temat największych myślicieli w dziedzinie liturgii, zamieszczane są w niej też przeglądy artykułów uznanych czasopism. Forum natomiast to katalog wątków palących, spornych, inspirujących do otwartych dyskusji.

Twórcy portalu są równocześnie pomysłodawcami i realizatorami dwóch bardzo ciekawych przedsięwzięć: Polskiej Biblioteki Liturgicznej (PBL) oraz eksploratora Ruber. PBL powstała z myślą o liturgistach (wykładowcach, studentach), których dotychczasowe kwerendy biblioteczne wiązały się ze zbyt dużym nakładem czasu i energii, przy niewielkiej ich skuteczności. Projekt ten ma na celu katalogowanie zasobów polskiej literatury liturgistycznej oraz umożliwienie jego intuicyjnego przeszukiwania. Dla jego twórców istotny jest fakt, gdzie zostało opublikowane poszukiwane pojęcie oraz co publikował interesujący nas autor, nie zaś lokalizacja biblioteczna. Szukane słowo/frazę/nazwisko (oraz inne zaawansowane kryteria) odnajdziemy tu w uznanych: dokumentach Magisterium, artykułach, słownikach, książkach, dziełach zbiorowych czy podręcznikach. Autorzy dbają także o stopniowe dołączanie nowości wydawniczych. Obecnie (19 stycznia br.) PBL obejmuje łącznie 4000 opisów bibliograficznych.    

Ruber jest eksploratorem dokumentów i rubryk pod kątem pojawiających się w nich, a związanych z liturgią słów i fraz. Zadaniem tego narzędzia jest odnaleźć i wyświetlić w czytelnej formie przepisy na zadany temat we wprowadzonych do bazy dokumentach liturgicznych (np. Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego) i w tekstach Magisterium na temat liturgii (np. konstytucja Sacrosanctum concilium). Poziom strony oceniam wysoko.

Ośrodek Liturgiczny Ruchu Światło-Życie

Pierwszą wyraźną odpowiedzią polskiego Kościoła na wezwanie Soboru do reformy liturgii był Ruch Żywego Kościoła, później nazwany Ruchem Światło-Życie lub popularnie ruchem oazowym. Jego ojcem duchowym stał się ks. Franciszek Blachnicki, teolog pastoralista i liturgista, który w latach 60. po raz pierwszy zorganizował zamknięte rekolekcje przeżyciowe. Uczestników spotkań uczył, że sens zgłębiania teorii liturgii i jej celebracja wpisują się w skrzyżowanie pojęć „światło” (gr. fos) i „życie” (gr. zoe): „Formę liturgii, wszystko co do niej należy, trzeba przyjmować jako światło, jako coś, co przekazuje treści, które są prawdą i które objawiają nam prawdę Bożą. Stąd postulat posłuszeństwa wobec światła w tym wypadku konkretyzuje się w posłuszeństwie wobec znaków, symboli, obrzędów, przepisów liturgicznych. To wynika z zasady światło-życie: życie musi być podporządkowane światłu, światło musi być wcielane w nasze życie” (ks. F. Blachnicki, Liturgia w świetle tajemnicy Chrystusa Sługi, za: www.oaza.pl). Z czasem diakonia muzyczna archidiecezji katowickiej rozpowszechniła w Kościele charakterystyczną w swej estetyce, nową jakość oprawy liturgii.

Kościół katowicki w ostatnich latach stał się kolebką kolejnego centrum: od 2005 roku na terenie archidiecezji działa Chorzowski Ośrodek Liturgiczny Ruchu Światło-Życie. Symbol ΑΩ, wpisany w logo Ośrodka, przypomina, że kult sprawowany na Ziemi to nasz początek (liturgia chrztu św.) i koniec (liturgia w Królestwie Boga Ojca). Ośrodek działa na terenie parafii św. Jadwigi w Chorzowie, a dzięki wsparciu jej proboszcza, ks. Emanuela Pietrygi, wykracza stopniowo poza granice archidiecezji katowickiej. 

Z prowadzonej przez Chorzowian strony internetowej dowiadujemy się o źródłach i misji Ośrodka: jego początkiem był Kurs Animatorów Muzycznych Oazy (KAMuzO), duża niewiadoma w kwestii dalszej formacji animatorów oraz nieustająca potrzeba pogłębiania wrażliwości liturgicznej u dzieci, młodzieży i rodzin parafii. Kolejnym krokiem stały się rekolekcje, podczas których krakowski kompozytor Paweł Bębenek, związany z Dominikańskim Ośrodkiem Liturgicznym, dzielił się swoją fascynacją muzyką liturgiczną. Ziarno zostało posiane. W zakładce poświęconej misji Ośrodka znajdziemy pokłosie tego spotkania: wierni mają dążyć do osobistej świętości, której źródło odnajdą w liturgii, w dobrej muzyce liturgicznej, w rekolekcjach czy warsztatach muzyczno-liturgicznych. Ośrodek ma za zadanie propagację uroczystego sprawowania Eucharystii w każdą trzecią niedzielę miesiąca, celebrowanie Liturgii Godzin, opracowywanie poszczególnych pieśni, jak też śpiewników liturgicznych. Ma pełnić funkcję mecenasa dobrych i wartościowych wydarzeń dotyczących liturgii, promowanych w postaci płyt CD i DVD. Szczególną wagę przywiązuje się do kultywowania tradycji śpiewów gregoriańskich. 

Obecnie Ośrodek gromadzi zróżnicowaną pod względem wieku grupę muzyków i miłośników muzyki liturgicznej. Tworzą oni orkiestrę oraz trzy zespoły pielęgnujące muzykę tradycyjną: zespół wokalno-instrumentalny „Circulum”, męski zespół Schola Cantorum Minorum Chosoviensis (SCMC) i Żeńską Scholę Muzyki Dawnej „Nativitatis”. Na stronie internetowej w zakładce aktualności redakcja popularyzuje zasłużoną dumę Ośrodka – płytę Mariam matrem virginem – efekt współpracy SCMC i „Nativitatis” z 2008 roku. Usłyszymy na niej śpiewy liturgiczne zaczerpnięte z Matutinum Uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz wybór pieśni pątników zmierzających do Montserrat, spisanych przez mnichów benedyktyńskich w Llibre vermell (Szkarłatnej Księdze). W dziale „Mówią o nas” mamy szansę posłuchać historii założycieli tych zespołów oraz współpracowników Ośrodka, ich inspiracji i refleksji na temat liturgii. Zakładka „Kronika” jest dobrym komentarzem w formie nagrań z YouTube do warsztatów (m.in. KAMuzO), Dni Wspólnoty oraz liturgicznych wydarzeń parafii. Krótkie prezentacje filmowe zapoznają nas także z melodią i sposobem odśpiewywania przez kantora I i II czytania. 

Rejestracja na stronie umożliwia dostęp do wszystkich materiałów nutowych Ośrodka Liturgicznego zamieszczonych w dziale „pobierz”. Po rejestracji można również korzystać z biuletynu; subskrybować m.in. wysyłane dwa razy w miesiącu artykuły Wokół liturgii i muzyki. Ponadto, strona Ośrodka współpracuje ze sklepem internetowym „Emmanuel”, wywodzącym się z Hurtowni Książek Katolickich Oazy Dorosłych Ruchu Światło-Życie.

We współpracę z Chorzowskim Ośrodkiem Liturgicznym zaangażowały się takie media i instytucje, jak: „Gość Niedzielny”, Radio eM, portal Ołtarz.pl oraz Dominikański Ośrodek Liturgiczny. Pośród uznanych wykonawców i kompozytorów znajdziemy: Marcina Bornusa-Szczycińskiego, Pawła Bębenka, Piotra Pałkę, Andrzeja Lamperta, Jana Pospieszalskiego. Ośrodkowi patronuje osoba św. Benedykta z Nursji.

Biblioteka nut

Uwadze wszystkich tych, którzy czynnie angażują się w muzyczną oprawę liturgii, polecam projekt Federacji Caecilianum – Bibliotekę Utworów Chóralnych. Pierwowzorem biblioteki nut jest Choral Wiki. 

Twórców Ogólnopolskiej Federacji Caecilianum (OFC) zainspirowała działalność Giovanniego Pierluigiego da Palestriny (1525-1594) oraz założonego przez niego w Rzymie związku służącego rozwijaniu muzyki kościelnej. W misji OFC zawiera się: pielęgnowanie muzyki religijnej i podnoszenie poziomu jej wykonywania; kształtowanie estetyki muzycznej w duchu Kościoła i promowanie wartościowej twórczości muzyczno-liturgicznej; pomoc zespołom; kształtowanie pozytywnych postaw odpowiedzialności za Kościół.

W misję tę wpisuje się także realizacja internetowej biblioteki nut, dbającej o poszerzanie repertuaru chórów kościelnych (najczęściej amatorskich) poprzez udostępnianie dyrygentom profesjonalnie opracowanych utworów muzyki dawnej oraz współczesnej. Nad wysokim poziomem publikowanych dzieł czuwa Komisja Artystyczna składająca się z profesorów Akademii Muzycznych w Warszawie, Krakowie i Poznaniu – dyrygentów, specjalizujących się w muzyce chóralnej i kościelnej. Realizacją projektu zajmuje się Anna Sitkiewicz.

Atutem strony jest jej funkcjonalność i przejrzystość. Zarówno muzyk, jak i amator mogą wykorzystać ją jako źródło wiedzy na temat kompozytora czy wykonywanego utworu. Przy każdym obcojęzycznym utworze zamieszczono tłumaczenie, legendę, która objaśnia włoskie oznaczenia muzyczne, towarzyszą temu życiorysy kompozytorów oraz okoliczności powstania utworów, a także praktyka wykonawcza. Komisja Artystyczna przypisała utworom odpowiedni okres liturgiczny, tematykę oraz okres historyczny, przez co poruszanie się po obszarach nas interesujących jest niezwykle przystępne.

Najcenniejszą pomocą dla praktyków jest publikacja nut w formacie PDF oraz midi ze ścieżką dźwiękową pojedynczego głosu w chórze. Osoba nie znająca zapisu nutowego ma możliwość nauczenia się swojej partii z komputerem. Redakcja strony dołącza też linki do darmowych wersji tych programów w sieci.

Pierwotnie biblioteka nut miała popularyzować jedynie polską twórczość muzyczną, znajdziemy tam jednak i perły muzyki dawnej całej Europy. Najbogatsze katalogi utworów religijnych i świeckich znajdują się w linkach do epok późnego średniowiecza, renesansu oraz do okresu XVIII w.-1920 r. Okres po 1920 r. zawiera zaledwie kilka dzieł i czeka na kontynuację.

Małgorzata Gadomska

Uważasz, że nasze treści są wartościowe?

Przekaż 1,5% podatku dochodowego na rozwój serwisu Liturgia.pl,
wpisując w zeznaniu podatkowym numer KRS: 0000 354 036

Więcej informacji
i nasz film

Wypełnij zeznanie
online za darmo

Zamów przypomnienie
kiedy chcesz

Zarekomenduj nas
swoim znajomym