(A przynajmniej tak zapamiętałem, że to stamtąd. Co do jednej jestem pewien. Jeśli w drugiej się pomyliłem i mówił to Adrian Sarbu z "Byzantionu" to tych, co pamiętają lepiej ode mnie proszę o korektę.)

Pierwsza motyw kojarzy mi się nieodparcie z pojęciem piękna. Nie pamiętam kontekstu, ale w pewnym momencie w toku dość chaotycznego seminarium polegającego na tym, że Pavle Aksentijević mówił pięć słów po serbsku, a Miloš Nikolić tłumaczył je na angielski w pięciu zdaniach, dodając swój komentarz (i/lub polemikę, i/lub laudację), ten ostatni opisał właściwą dyspozycję śpiewaka jako "joyful sorrow" (a może chodziło o charakter śpiewu – nieważne, chodzi mi o samą frazę).

"Joyful sorrow" – trudno mi znaleźć lepszy paradoks opisujący doświadczenie piękna. I Boga.

* * *

Drugi motyw wypłynął po pytaniu (bodaj Marcina Bornus-Szczycińskiego) o obecność isonu w serbskich śpiewach liturgicznych. Jeśli dobrze pamiętam generalna odpowiedź brzmiała, że był on w nim obecny od zawsze. Ale w pewnym momencie p. Nikolić przedstawił dwie koncepcje rozumienia znaczenia isonu w śpiewie liturgicznym. Jedna była świecka, muzykologiczna (pozwolicie, że jej nie przytoczę – pamiętam tylko okruchy a za mało wiem o muzyce, żeby z nich złożyć coś konkretnego). Druga zaś była teologiczna. Według niej ison jest towarzyszącym słowom "wyrażaniem niewyrażalnego", mistycznym komentarzem, jak to niezwykle trafnie określił mój kolega z Ośrodka, Mateusz Solarz.

Dwie implikacje takiego ujęcia (abstrahując od jego oceny) wydają mi się ważne. Po pierwsze, to że pełna modlitwa liturgiczna musi jednoczyć aspekty katafatyczny i apofatyczny. A po drugie, jakkolwiek zabrzmi to trywialnie, to żeby taka modlitwa zaistniała, potrzeba aby modliły się co najmniej dwie osoby. Samemu nie uda się zaśpiewać hymnu i podłożyć ison, nie da rady.