Sakramentarz tyniecki (12): Msze wspólne o świętych i wotywne

Po mszach własnych o świętych zaczynają się msze wspólne oraz wotywne. Dzisiejszy wpis dotyczy mszy wspólnych oraz pierwszej części mszy wotywnych. Jest to materiał na stronach 293-320 i 359-364 Sakramentarza tynieckiego.

W tej części księgi porządek jest następujący:

str. 293-302: msze wspólne o świętych (cz. 1)

str. 302-320: msze wotywne

str. 320-358: inny materiał (modlitwy i msze za zmarłych, drugi Kanon)

str. 359-364: msze wspólne o świętych (cz. 2)

Między str. 320 a 359 najpierw są modlitwy obrzędów pogrzebu i formularze mszy za zmarłych, a potem drugi w Sakramentarzu tynieckim Kanon, urywający się na str. 358 pod koniec modlitwy Nobis quoque. Między stronami ponumerowanymi jako 358 i 359 jest więc jakaś luka (być może tylko dokończenie Kanonu i ciąg dalszy ordinarium missae po Kanonie). Modlitwy i formularze za zmarłych będą przedmiotem następnego wpisu, zaś o powtórzonym Kanonie pisałem już we wpisie 10 sierpnia.

Pytanie za 100 punktów: dlaczego to rozbicie mszy wspólnych o świętych na dwa bloki odległe od siebie o kilkadziesiąt stron? Sakramentarz z Fryburga (księga będąca bliskim krewnym Sakramentarza tynieckiego, pisałem o niej we wpisie z 6 grudnia) ma msze wspólne o świętych w jednym bloku, są to prawie te same formularze co „tynieckie” z obu bloków, materiał porównawczy tutaj:

http://dl.ub.uni-freiburg.de/diglit/hs360a/0290?sid=b1bd82eb565e8a2bd7fdcbfaf61bcdb2

Sakramentarz z Fryburga nie ma z kolei tego materiału, który Sakramentarz tyniecki sytuuje na stronach 302-358, między dwoma blokami mszy o świętych (ma jedynie msze za zmarłych, które sytuuje na samym końcu księgi oraz niektóre msze wotywne, które umieszcza przed mszami za zmarłych). Gdyby jeszcze mieć do dyspozycji parę innych pokrewnych ksiąg, możnaby się pokusić o precyzyjniejsze hipotezy, póki co ja przypuszczam, że Sakramentarz z Fryburga jest wierniejszy wobec kopiowanego modelu, zaś kopista Sakramentarza tynieckiego użył jakiegoś jeszcze innego źródła (innych źródeł?), z którego (z których?) wziął bloki mszy wotywnych oraz modlitw i mszy za zmarłych, którymi niefortunnie rozbił jednolity ciąg mszy o świętych.

 

Spójrzmy teraz na materiał z interesujących nas stron Sakramentarza tynieckiego.

Msze wspólne o świętych cz. 1, str. 293-302:

Msza o jednym Apostole

Msza o wielu Apostołach

Msza o jednym męczenniku

2 msze o wielu męczennikach

Msza o jednym wyznawcy

Msza o wielu wyznawcach

 

Msze wspólne o świętych cz. 2, str. 359-364:

Msza o wielu wyznawcach (bez tytułu)

Msza o dziewicach

Msza na poświęcenie kościoła

Nie będę podawał szczegółowo źródeł poszczególnych formularzy, to byłoby zbyt skomplikowane. W rzymskich sakramentarzach msze wspólne o świętych były obecne jedynie zaczątkowo, natomiast Gelasiana frankijskie i Suplement św. Benedykta z Aniane zamieszczają tę grupę mszy już w sposób rozwinięty i usystematyzowany, co kontynuują kolejne rękopisy gregoriańskie, kopiowane na terenach francuskich i niemieckich. Modlitwy tych formularzy w naszym sakramentarzu pochodzą zasadniczo z różnych źródeł gregoriańskich z IX w. Niekiedy są to adaptacje modlitw pochodzących z rzymskich sakramentarzy o konkretnych świętych. Jedyna modlitwa, której źródła nie jestem dotąd w stanie zidentyfikować, mimo skonsultowania Corpus Orationum, to sekreta pierwszej mszy o wielu wyznawcach („Suscipe, domine, sacrificium”) na str. 301:

http://polona.pl/item/6825768/306/

Sakramentarz z Fryburga nie ma tego formularza.

 

Msze wotywne, str. 302-320:

3 msze przeciw pokusom cielesnym

Msza o uproszenie deszczu

Msza o uproszenie spokojnej pogody

Msza za podróżujących

Msza w prześladowaniu

Msza za przyjaciela

Msza za przyjaciela prześladowanego

Msza za nieprzyjaciół

Msza o pokój

Msza za króla

2 msze o zbawienie żywych i zmarłych

 

Tu też nie będę podawał szczegółowo źródeł poszczególnych formularzy. Msze wotywne były już zaczątkowo obecne w sakramentarzach rzymskich, ich intensywniejszy rozwój nastąpił w źródłach frankijskich, poczynając od Frankijskich sakramentarzy gelazjańskich. Dwie pierwsze msze przeciw pokusom cielesnym są ze zbioru wotywnych mszy Alkuina (+ 804), przy czym są tu błędy w tytułach. Pierwsza msza w zbiorze Alkuina ma tytuł „Msza o uproszenie łez” a druga „Msza o uproszenie łaski Ducha Świętego”. Źródłami innych formularzy są frankijskie Gelasiana, Suplement św. Benedykta z Aniane i późniejsze źródła gregoriańskie. Sakramentarz z Fryburga nie ma w tej części księgi mszy wotywnych. Msze wotywne umieszcza on pod koniec księgi, przed mszami za zmarłych, jest wśród nich także parę formularzy spośród powyższych.

 

Postscriptum z 31 grudnia. Odpowiadając na poniższy komentarz p. Jerzego Mycki, przyznaję, że istotnie Gregorianum Paduense i Gelasianum vetus mają coś co można nazwać zaczątkiem commune sanctorum. O rozwiniętym i usystematyzowanym commune sanctorum można mówić poczynając od Gelasianum frankijskiego. Skorygowałem odnośny fragment tekstu. Natomiast zbieżność struktury Paduense i Tinecense pod względem obecności Kanonu wydaje mi się zupełnie przypadkowa. Jest ona zresztą pozorna, gdyż w Tinecense drugi Kanon występuje nie po commune sanctorum a po mszach za zmarłych, przed drugą częścią mszy o świętych. W Paduense Kanon jest po mszach o świętych i po bloku „missae cotidianae„. Ten drugi Kanon w Tinecense, napisany inną ręką, jest w ogóle pewną zagadką.


Wpisy blogowe i komentarze użytkowników wyrażają osobiste poglądy autorów. Ich opinii nie należy utożsamiać z poglądami redakcji serwisu Liturgia.pl ani Wydawcy serwisu, Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny.

Zobacz także

Maciej Zachara MIC

Maciej Zachara MIC na Liturgia.pl

Urodzony w 1966 r. w Warszawie. Marianin. Rocznik święceń 1992. Absolwent Papieskiego Instytutu Liturgicznego na rzymskim "Anselmianum". W latach 2000-2010 wykładał liturgikę w WSD Księży Marianów w Lublinie, gdzie pełnił również posługę ojca duchownego (2005-2017). W latach 2010-2017 wykładał teologię liturgii w Kolegium OO. Dominikanów w Krakowie. Obecnie pracuje duszpastersko w parafii Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Bazylianówka w Lublinie. Ponadto jest prezbiterem wspólnoty neokatechumenalnej na lubelskiej Poczekajce, a także odprawia Mszę św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w rektoralnym kościele Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Staszica w Lublinie....