Teologia Świątyni Salomona w 1 Krl 8

Budowa świątyni wydaje się być najważniejszym tematem „Historii Salomona” z 1 Krl; dopiero wokół niej koncentrują się wszystkie inne dzieła i dokonania króla. Ponadto budowa świątyni nie jest prywatnym pomysłem (wymysłem) Salomona, ale został on „wybrany” do tego dzieła przez samego Boga Jahwe (1 Krl 8, 19).

Kiedy pytamy o świątynię Izraela, od razu przychodzą nam do głowy skojarzenia związane
z kultem Izraela, polegającym przede wszystkim na składaniu ofiar, co dokonywało się właśnie w świątyni. Często mamy przed sobą również obraz młodego Jezusa nauczającego w świątyni czy już dorosłego w czasie jej oczyszczania z kupców i handlarzy. Bez problemu kojarzymy świątynię z najświętszym miejscem dla całego Izraela. Zapominamy jednak często o tym, że świątyni nie było od początku historii Narodu Wybranego i że teologia z nią związana systematycznie się rozwijała, czego wyrazem są chociażby Psalmy. Dlatego warto pochylić się nad tekstem biblijnym opisującym powstanie świątyni. Z fragmentu tego, umieszczonego w 1 Krl 8, wyciągniemy ukrytą tam teologię świątyni, aby na koniec podsumować te rozważania, przedstawiając najważniejsze – z teologicznej perspektywy – wnioski płynące z modlitwy Salomona po zbudowaniu świątyni.

Terminologia

W Starym Testamencie spotykamy wiele nazw, które określają rzeczywistość świątyni. Jednym z nich jest hebrajski termin hekal. Termin ten pochodzi od akkadyjskiego ekallu
i oznacza „wielki dom”[1]. W 1 Krl termin ten nie odgrywa jednak większego znaczenia jeśli chodzi o świątynię. Z racji, że odnosi się on zarówno do świątyni, jak i pałacu królewskiego, nie jest on terminem własnym, wyłącznym. Dla nazwania świątyni najczęściej używa się po prostu wyrażenia Bayit, które oznacza „dom” albo w złożeniu „dom Boży”, lub „dom Jahwe” (bayit lyhwh). Termin ten jest szczególnie obecny w 1 Krl. Określenie „dom” w stosunku do świątyni jerozolimskiej jest szersze, gdyż dotyczy ono zarówno samego budynku świątyni, jak i miejsca najświętszego[2].

Historia budowy i wewnętrzny plan świątyni – zarys problematyki

Nie wchodząc w specjalne szczegóły trzeba sobie przypomnieć genezę powstania świątyni jerozolimskiej i przyjrzeć się ogólnie wewnętrznemu planowi świątyni.

Od czasów Mojżesza do czasów Dawida centrum kultu Izraela był przybytek, czyli namiot,
w którym znajdowała się Arka Przymierza[3]. Różne koleje losu sprawiały, że Arka była przenoszona z miejsca na miejsce, nawet po osiedleniu się w Kanaanie. Nie było zatem stałego miejsca kultu i związanej z nim świątyni. Pomysł wybudowania świątyni należy do króla Dawida. Pragnął on utworzyć nowe centrum religijne dla całego Izraela, którego miejscem centralnym miała być świątynia. Król Dawid wiedział, że „centralizacja kultu oficjalnego mogła się opierać tylko na kulcie Arki”[4], dlatego postarał się on o sprowadzenie jej do Jerozolimy. Dawid chciał utworzyć dom dla Boga, jednakże za pośrednictwem proroka Natana, Bóg oznajmił Dawidowi, że nie on wybuduje Mu dom, ale jego syn (1 Krl 5, 17-18; 1 Krn 22, 7-8). Dawid zatroszczył się więc jedynie o zgromadzenie materiałów i przygotowanie planów budowli, którą miał wznieść jego syn Salomon (2 Sm 7, 13). 

Miejscem powstania świątyni jest wschodnie wzgórze, na północ od Miasta Dawidowego. Chodzi o klepisko Ornana Jebusyty (2 Krn 3, 1), górę Moria (2 Krn 3, 1) oraz prawdopodobnie święty Syjon, wielokrotnie wspominany w psalmach i pismach proroków[5]. Miejsce to wybrał Salomon z dwóch powodów: sam Bóg wybrał to miejsce oraz objawił się tam Bóg Dawidowi, który w tym miejscu zbudował ołtarz dla Pana, na którym złożył ofiary[6].

Ogólny plan świątyni podobny był do planu przybytku: prostokąt z przedsionkiem (ulam;
1 Krl 6, 3) zwróconym w kierunku wschodnim, nawą (hekal; 1 Krl 6, 5), inaczej zwaną „Miejscem Świętym” (qodesh) i wewnętrznym sanktuarium (debir; 1 Krl 8, 6), czyli ”Miejscem Najświętszym” (qodesh qodashim – „święte świętych”). Długość i szerokość świątyni salomonowej odpowiadały podwojonej długości i szerokości przybytku, czyli wynosiły odpowiednio 60 i 20 łokci, gdzie jeden łokieć to ok. 0,5 m. Wysokość zaś była trzykrotnie większa niż przybytek i wynosiła 30 łokci.

W Miejscu Najświętszym znajdowała się Arka Przymierza (1 Krl 6, 19), ozdobiona dwoma skrzydlatymi cherubami, które zostały wykonane z drewna oliwkowego i pokryte złotem, i których skrzydła sięgały od ściany do ściany (1 Krl 6, 23-25). Nawę od Miejsca Świętego Świętych oddzielały drzwi pokryte złotem.

Budowa świątyni trwała siedem lat: od drugiego miesiąca czwartego roku panowania króla Salomona (967 przed Chr.; 1 Krl 6, 1) do ósmego miesiąca pierwszego roku (961 przed Chr.;
1 Krl 6, 38)[7]. Poświęcenie świątyni należy więc umieścić w roku następnym, a więc w dwunastym roku (1 Krl 6, 38) panowania Salomona, w siódmym miesiącu. Po zakończeniu budowy świątyni Salomon urządził wspaniałą czterdziestodniową uroczystość poświęcenia świątyni i sprowadzenia Arki Przymierza do niej, na którą Salomon zaprosił gości zarówno z Izraela, jak i zagranicznych dygnitarzy (1 Krl 8, 1-2, 65)[8]. Teraz na dłużej zatrzymamy się nad fragmentem 1 Krl 8 opisującym te ceremonie. Fragment ten posłuży nam w wydobyciu teologicznego znaczenia świątyni salomonowej.

Teologiczne znaczenie świątyni w 1 Krl 8

Szczególne miejsce w świątyni znalazła Arka Przymierza, która była uważana za największą świętość w Izraelu. Była to skrzynia (’aron), w której według tradycji znajdowały się dwie kamienne tablice z wypisanymi przykazaniami, które ofiarował Mojżeszowi Bóg na górze Synaj. Stąd inna nazwa: Arka Przymierza (Jahwe). Gdy Arka zbliżała się do obozu Izraelitów wierzono, że przybywa sam Jahwe, zaś jej wniesienie oznaczało wejście samego Boga[9]. Przez nią Jahwe objawiał swoją obecność. Jednakże nie należy w żadnym wypadku w pełni utożsamiać Arki z Jahwe, próbując analogicznie oddać tę zależność na wzór chrześcijańskich sakramentów. Trudno też mówić o tym, jakoby Arka była tronem samego Boga. Sama nazwa skrzynia temu zaprzecza. Wydaje się, że „Jahwe zasiadający na Cherubach” ma pod własnymi stopami swoje słowo, przymierze, „a więc Arka nie byłaby tronem, ale podnóżkiem stóp Jego”[10]. Zatem w sensie ścisłym Arka była podnóżkiem dla stóp Boga. Przez Arkę Bóg objawiał swoją obecność wśród Narodu Wybranego, gwarantował zawarte z nim przymierze i opiekował się swoim ludem.

Oprócz Arki do świątyni wniesiono również Namiot Spotkania (’ohel mo‘ed; 1 Krl 8, 4) oraz inne sprzęty, które używano do sprawowania kultu. Namiot Spotkania, o którym tu mowa nie jest raczej namiotem wykonanym za czasów Mojżesza, ale należy go identyfikować z namiotem, który kazał zrobić Dawid na wprowadzenie Arki do Jerozolimy (2 Sm 6,1n)[11].

W teologicznej analizie znaczenia świątyni salomonowej szczególnie ważny wydaje się fragment 1 Krl 8, 10-13, który w Biblii Jerozolimskiej nosi tytuł: „Bóg bierze świątynię
w posiadanie”, zaś Biblia Tysiąclecia (wyd. V) tytułuje go: „Objawienie się chwały Jahwe”. We fragmencie tym czytamy, że obłok wypełni dom Pański. Oczywistym staje się skojarzenie tego fragmentu z Wj 40, 34n, gdzie jest mowa o osłonięciu Namiotu Spotkania przez obłok, co stanowi widzialny znak „poświęcenia” tego miejsca dla Jahwe[12]. W obu tych tekstach wraz z obłokiem pojawia się chwała Jahwe (kebod-yhwh [’adonay])
. 2 Krn 7, 1 dopowiada nam,  że pojawieniu się obłoku odpowiada świetle zjawisko, polegający na spadnięciu ognia, który pochłania złożone ofiary. W tym sensie można tłumaczyć niemożność pełnienia właściwych sobie funkcji przez kapłanów, o czym jest mowa w 1 Krl 8, 11[13]. Obłok w starotestamentalnej symbolice oznacza zazwyczaj kilka rzeczywistości: wyraz obecności Jahwe (a); lepsze uwydatnienie transcendencji Bożej – obłok staje się zasłoną, która zakrywa chwałę Bożą, co uwidacznia dystans między Bogiem a człowiekiem (b); zasłaniając równocześnie obłok odsłania, objawia chwałę Bożą (c)[14]. Czytamy tam, że „chwała Pańska napełniła dom Pański”. Zazwyczaj hebrajski termin kebod oddajemy terminem chwała, jednakże równie słuszne jest tłumaczenie tego terminu jako „obfitość, istota, istnienie, obecność”, i używany jest termin w odniesieniu do boga/bogów (boskości) lub osoby[15]. Wtedy należy rozumieć to zdanie jako: „obecność Pańska napełniła dom Pański”.

Dalszy fragment 1 Krl 8 nazywany jest mową i modlitwą Salomona. W wersie 27 znajdujemy pytanie, które zdaje się nie znajdować w dalszej części tekstu odpowiedzi: „Czy jednak naprawdę zamieszka Bóg na ziemi”? Odpowiedź znajdujemy wcześniej, w wersie 12b, gdzie czytamy, że „Pan powiedział, że będzie mieszkać w czarnej chmurze”, dosłownie w mroku, chmurze, w mrokach obłoku (‘arapel)[16]. Być może znajduje się tu odwołanie do ciemności jaka panowała w Miejscu Najświętszym, gdzie znajdowała się Arka, a więc gdzie miała spocząć chwała Jahwe[17]. Król Salomon w następnym wersie w swojej modlitwie składa prośbę, aby chwała Boża zamieszkała w domu przez niego zbudowanym na wieki, co wielu interpretuje, jako na zawsze (1 Krl 8, 13). Jest to tradycyjna prośba związana z budową chociażby ołtarza ofiarnego, czy posągu[18].

Oczywistym jest, że nie sam Jahwe jest związany z tym widocznym znakiem Jego obecności, jakim jest świątynia[19]. Wszakże czytamy w 1 Krl 8, 27: „Niebo i niebiosa najwyższe nie mogą Cię objąć, a tym mniej ta świątynia, którą zbudowałem”. Narrator użył tutaj charakterystycznych zwrotów deuteronomistycznych chcąc pogodzić niezmierzoność Boga z Jego przebywaniem w świątyni[20]. Użył zatem terminu „Imię”. Stąd też Bóg wysłuchuje modlitw w niebie (1 Krl 8, 43), zaś świątynia jest miejscem, do którego można przybyć, aby się modlić (1 Krl 8, 42), i w którym to miejscu przebywa Imię Jahwe. Świątynia zatem została zbudowana dla „Imienia Jahwe”. Komentarze zaznaczają jednak, że zwrot ten należy rozumieć jako stylistyczny zwrot deuteronomistyczny, który pozwala pogodzić pewną rodzącą się sprzeczność. Jednakże „Imię Jahwe” należy odnosić do obecności samego Jahwe[21]

Werset 29 modlitwy Salomona podkreśla prośbę, aby oczy Jahwe w dzień i nocy były otwarte na tę świątynię. Zatem świątynia „będzie służyła jako miejsce skupiające modlitwę Izraela, na które Jahwe zwróci swoją uwagę”[22].

Zakończenie

Nie sposób na tych kilku stronach wyczerpać zagadnienia teologii świątyni Salomona. Zatem
i podsumowanie tej refleksji nie będzie łatwe. Wydaje się jednak, że dwie konsekwencje zbudowania świątyni przez Salomona są szczególnie ważne z perspektywy teologicznej i je warto na koniec wykazać.

a). Budowa świątyni wydaje się być najważniejszym tematem „Historii Salomona” z 1 Krl; dopiero wokół niej koncentrują się wszystkie inne dzieła i dokonania króla. Ponadto budowa świątyni nie jest prywatnym pomysłem (wymysłem) Salomona, ale został on „wybrany” do tego dzieła przez samego Boga Jahwe (1 Krl 8, 19)[23]. Redaktor 1 Krl bardzo mocno podkreśla ingerencje i objawienia Boże przed, w trakcie i po budowie świątyni. Płynie z tego oczywisty wniosek, że to nie człowiek buduje Bogu dom, ale to Bóg buduje dom człowiekowi (1 Krn 17, 14), a następnie sam projektuje dom swojej obecności, aby być blisko z człowiekiem i umacniać zawarte z nim przymierze – taka jest historia budowy świątyni przez Dawida i Salomona.

b). Drugi wniosek jest jakby kontynuacją tego, o czym wyżej była mowa. Skoro to sam Bóg przez nakaz wybudowania Mu domu-świątyni pragnie zamieszkać wśród ludzi, można wnioskować, że zależy Mu na bardzo bliskiej i ścisłej relacji ze swoim ludem. Był to zdecydowanie moment przełomowy z historii Izraela, ponieważ „przyjęcie przez Boga świątyni w dniu jej dedykacji oznaczało przyjęcie pewnego miejsca na ziemi, łaskawe związanie się z nim i wejście w przestrzeń tego świata, jakieś ziemskie zniżające się zamieszkanie, a więc nowy sposób bycia Boga dla Izraela”[24]. Ponadto budowa świątyni i zamieszkanie w niej przez Jahwe – co stanowiło potwierdzenie słuszności tej budowy, akceptację tej świątyni – była również akceptacją ze strony Boga dla całej dynastii Dawidowej. Jahwe decydując się zamieszkać w świątyni na zawsze, potwierdza wieczne trwanie dynastii Dawida – jest to pieczęć, znak, potwierdzenie przymierza z Dawidem na wieki[25]. Budowa świątyni przez Dawida i Salomona na mieszkanie dla Boga okazała się w najgłębszym tego słowa znaczeniu domem dynastii Dawida – królestwo Jahwe i królestwo Dawidowe w świątyni ujawniały i uzyskiwały jak najściślejsze sprzężenie.

Widzimy zatem jak słuszne są słowa Salomona, którymi rozpoczyna swoją osobistą modlitwę do Jahwe: „O Panie, Boże Izraela! Nie ma takiego Boga jak Ty, ani w górze na niebie, ani w dole na ziemi, tak zachowującego przymierze i łaskę względem Twoich sług, którzy czczą Cię z całego swego serca, bo dotrzymałeś słowa Twemu słudze, Dawidowi, memu ojcu, w tym, coś mu przyrzekł i powiedział swymi ustami, a co dziś wypełniłeś ręką” (1 Krl 8, 23-24). Tak więc „zawiera się tu odwołanie głównie do «przymierza i łaskawości» Bożej, którą Bóg okazał wiernym sługom swoim i Dawidowi, a dzisiaj okazał jego następcy Salomonowi. […] Prośba dotyczy już nie tylko zamieszkania Boga w świątyni, ale również żywej obecności Boga w miejscu świętym, co ma się na zewnątrz objawić w wysłuchaniu obu próśb króla Salomona”[26] (1 Krl 8, 29-30).  

BIBLIOGRAFIA:

Biblia Jerozolimska, wyd. 1, Poznań 2006.
Transliterated Hebrew OT, BibleWorks 7.0
BHS Hebrew Old Testament (4th ed.), BibleWorks 7.0.

Brzegowy T., «Miasto Boże» w Psalmach, Kraków 1989.
Cogan M., I Kings. A new translation with introduction and commentary, The Anchor Bible Commentary, vol. 10, Yale University 2001.
Encyklopedia biblijna, P. J. Achtemeier (red.), Warszawa 2004.
Leksykon biblijny, F. Rienecker, G. Maier (red.), Warszawa 2001.
Leon-Dufour X.(red.), Słownik teologii biblijnej, tłum. K. Romaniuk, Poznań-Warszawa 1973.
Łach J., Księgi 1-2 Królów, Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy, Pismo Święte Starego Testamentu, t. IV-2, Poznań 2007.
Łach J., Modlitwa Salomona po poświęceniu świątyni (1 Krl 8, 22-53), w: J. Chmiel, T. Matras (red.), Studium Scripturae Anima Teologiae, Kraków 1990.
Ricciotti G., Dzieje Izraela, tłum. C. Jakubiec, Warszawa 1956.
Słownik wiedzy biblijnej, B. Metzger, M. Coogan (red.), Warszawa 2004.


[1] Por. Świątynia, w: Słownik wiedzy biblijnej, B. Metzger, M. Coogan (red.), Warszawa 2004, s. 746; por. Świątynia,
w: Leksykon biblijny, F. Rienecker, G. Maier (red.), Warszawa 2001, s. 797.
[2] Por. Świątynia, w: Słownik wiedzy biblijnej, s. 746.
[3] Por. Świątynia, w: Słownik wiedzy biblijnej, s. 746.
[4] G. Ricciotti, Dzieje Izraela, tłum. C. Jakubiec, Warszawa 1956, s. 290.
[5] Por. Świątynia, w: Słownik wiedzy biblijnej, s. 746.
[6] Por. G. Ricciotti, Dzieje Izraela, s. 300.
[7] Świątynia, w: Leksykon biblijny, s. 798.
[8] Por. Świątynia, w: Encyklopedia biblijna, P. J. Achtemeier (red.), Warszawa 2004, s. 1212.
[9] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy, Pismo Święte Starego Testamentu, t. IV-2, Poznań 2007, s. 212-213.
[10] J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 213.
[11] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 214.
[12] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 214.
[13] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 214-215.
[14] Por. Obłok, w: X. Leon-Dufour (red.), Słownik teologii biblijnej, tłum. K. Romaniuk, Poznań-Warszawa 1973,
s. 590.
[15] Por. M. Cogan, I Kings. A new translation with introduction and commentary, The Anchor Bible Commentary, vol. 10, Yale University 2001, s. 280.
[16] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 215.
[17] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 215; por. G. Ricciotti, Dzieje Izraela, s. 301.
[18] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 215.
[19] Por. Świątynia, w: X. Leon-Dufour (red.), Słownik teologii biblijnej, s. 965.
[20] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 216-217; por. M. Cogan, I Kings, s. 292.
[21] Por. J. Łach, Księgi 1-2 Królów, s. 217.
[22] M. Cogan, I Kings, s. 292.
[23] Por. T. Brzegowy, «Miasto Boże» w Psalmach, Kraków 1989, s. 158.
[24] T. Brzegowy, «Miasto Boże» w Psalmach, s. 160.
[25] Por. T. Brzegowy, «Miasto Boże» w Psalmach, s. 160.
[26] J. Łach, Modlitwa Salomona po poświęceniu świątyni (1 Krl 8, 22-53), w: J. Chmiel, T. Matras (red.), Studium Scripturae Anima Teologiae, Kraków 1990, s. 176-177.

 

Zobacz także

Tomasz Dekert

Tomasz Dekert na Liturgia.pl

Urodzony w 1979 r., doktor religioznawstwa UJ, wykładowca w Instytucie Kulturoznawstwa Akademii Ignatianum w Krakowie. Główne zainteresowania: literatura judaizmu intertestamentalnego, historia i teologia wczesnego chrześcijaństwa, chrześcijańska literatura apokryficzna, antropologia kulturowa (a zwłaszcza możliwości jej zastosowania do poprzednio wymienionych dziedzin), języki starożytne. Autor książki „Teoria rekapitulacji Ireneusza z Lyonu w świetle starożytnych koncepcji na temat Adama” (WAM, Kraków 2007) i artykułów m.in. w „Teofilu”, „Studia Laurentiana” i „Studia Religiologica”. Mąż, ojciec czterech córek i dwóch synów.