Wykonało się – o Pasji Janowej Bacha

Na Wielki Tydzień wybrałem centralną scenę Pasji Janowej Bacha: moment śmierci Zbawiciela. Scena ta obejmuje recytatyw Ewangelisty (J 19, 27b-30) oraz dwie arie. Narracja Ewangelisty zatrzymuje się na słowach „es ist vollbracht” („Wykonało się”).

Chwila śmierci Jezusa została przez Bacha zobrazowana muzycznie przez zespolenie tych słów Pańskich z opadającym szeregiem dźwięków. Następuje teraz medytacja nad ostatnimi słowami Chrystusa – altowa aria „Es ist vollbracht”. Najpierw głos zabiera viola da gamba, a jej samotne dźwięki wyrażają bezbrzeżny smutek. Do wioli dołącza się alt, który powtarza ostatnie słowa Chrystusa dodając do nich słowo wiary: „Wykonało się – o pociecho dusz udręczonych, oto dobiega końca noc smutku”. Alt i wiola dialogują w melancholijnym nastroju, jakby pocieszając się wzajemnie po stracie Jezusa.

Słowa zawierają refleksję o zbawczym znaczeniu śmierci Pana, ale muzyka zdaje się mówić wyłącznie o bólu i żałobie. Bach – muzyczny kaznodzieja – prowadzi nas dalej. Nieoczekiwanie następuje środkowa część arii. Odzywają się milczące dotąd skrzypce, wręcz wybuchają fanfarowym, triumfalnym motywem, a alt śpiewa na ich tle radosne słowa: „Bohater Judy zwycięża z mocą i kończy walkę”. Część środkowa arii kończy się równie gwałtownie, jak się zaczęła. Kolejne powtórzenie słów „kończy walkę” rozbrzmiewa niemal jak pełne wątpliwości pytanie. Odpowiedzią jest powrót do początku arii, to znaczy do słów Jezusa. Jak więc widać, medytacja wychodzi od słów Pańskich i do nich wraca. Końcowe „Es ist vollbracht” jest przy tym dosłownym powtórzeniem (i to dwukrotnym), melodii, którą słyszeliśmy wcześniej w wykonaniu śpiewaka, któremu powierzono partię Chrystusa.

A oto bodaj najpiękniejsze wykonanie:

http://www.youtube.com/watch?v=K_QAoanXntw|image=http://i1.ytimg.com/vi/K_QAoanXntw/1.jpg

Śpiewa Panito Iconomou, alt chłopięcy, na wioli gra Christophe Coin, a zespołem Concentus Musicus, dyryguje Nicolaus Harnoncourt. Na chwilę pojawia się Kurt Equiluz (Ewangelista) i Robert Holl (Jezus). I już tylko krótkie spojrzenie na zamknięcie sceny śmierci Chrystusa. Po arii altowej powraca Ewangelista ze słowami „i skłoniwszy głowę oddał ducha”. Aria basowa (w której również są cytowane słowa „Es ist vollbracht”) przynosi dialog z Ukrzyżowanym pełen dramatycznych pytań: „Mój drogi Zbawicielu (…), czy jestem wolny od śmierci, czy przez Twe cierpienie i śmierć mogę osiągnąć Królestwo niebieskie, czy nastąpiło zbawienie świata?” Odpowiedź jest podwójna. Bas wypowiada słowa: „Nie możesz mówić z bólu, ale skłaniasz głowę i milcząc mówisz: TAK.” W arię został kunsztownie wpleciony chorał, który przynosi odpowiedź wspólnoty Kościoła: „Jezu, któryś zmarły był, żyjesz już bez końca”. Scena Jezusowej śmierci w Pasji według świętego Jana kończy się zatem wyznaniem wiary.

http://www.youtube.com/watch?v=NkM0AEeZTcs|image=http://i1.ytimg.com/vi/NkM0AEeZTcs/1.jpg

Zobacz także