W tradycji dominikańskiej, jak i w Kościele rzymskim, także poranne modlitwy Wielkiego Czwartku zaliczano do Ciemnych Jutrzni.

Dziwne to były, można rzec, oficja – pozbawione wersów początkowych i hymnów, zaczynające się, po cichym odmówieniu Ojcze nasz i Wierzę w Boga, bezpośrednio od psalmów. Co więcej, niektóre psalmy powtarzały się w te trzy dni: psalm 50 (51), pokutny psalm, towarzyszący liturgii godzin przez cały Wielki Post; psalm 62 (63), poranny, mówiący o czuwaniu o świcie; psalm 53 (54), wzywający Bożej pomocy; psalm 87 (88), najciemniejszy ze wszystkich psalmów; czy też psalm 26 (27), wyrażający ufność w Bogu. Psalmodię kończył każdego dnia pochwalny psalm 148[1].

Z Wielkim Piątkiem powiązane były psalmy, które Kościół odczytywał w świetle Męki Pańskiej jako proroctwa: psalm 2, już w Nowym Testamencie przedstawiany jako psalm mesjański (cf. Dz 4:25-26; 13:33) – królowie ziemi i władcy powstają przeciw Panu i Jego Pomazańcowi, który jest Królem[2]; psalm 21(22), zaczynający się od słów, którymi modlił się Jezus na krzyżu: Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?, z wersami mówiącymi o przebitych rękach i nogach, i podzielonych szatach Umęczonego; psalm 87(88), psalm grobowych ciemności i niemalże braku wszelkiej nadziei. Zgodnie z bardzo starą tradycją, w Wielki Piątek śpiewano też tajemniczą pieśń z Księgi Proroka Habakuka (Ha 3), w której lęk miesza się z przeczuciem zwycięstwa: Pan, Bóg, jest moją mocą (…) zwycięzca wyprowadzi mnie, śpiewającego psalmy, na wyżyny (Ha 3:19 Vetus Latina).

Psalmy Wielkiej Soboty są, można rzec, spokojniejsze, odpowiadają spoczynkowi Pana w Otchłani: psalm 4, zasnę i spocznę w pokoju; psalm 15 (16), także już w Nowym Testamencie interpretowany mesjańsko (Dz 2:25-28), mówiący o spoczynku w Otchłani, w której jednak modlący się nie pozostanie, gdyż Pan go z niej wyprowadzi. Pojawia się też nuta radości: psalm 29 (30) już wysławia Boga, który  wybawia z Otchłani, a psalm 23 (24) opiewa triumfalne wejście Króla chwały, przed którym otworzyć się muszą odwieczne podwoje krainy umarłych. Ale pobrzmiewa wciąż psalm 87 (88): jestem jak ci, którzy zasnęli w grobach, leżę w cieniu śmierci, czy tu można dostrzec, Boże, Twoje miłosierdzie? Pieśń z 38. rozdziału Księgi Izajasza zawiera błaganie o wybawienie z Szeolu, towarzyszy jej przejmująca w swej prostocie antyfona Od bram Otchłani wybaw duszę moją, Panie. Jeszcze dostrzegamy Mękę Pańską, ale już widzimy w niej zwycięstwo.

Czytania Ciemnych Jutrzni to, przede wszystkim, Lamentacje Jeremiasza, nie tyle czytane, co śpiewane[3]. Każde z nich kończyło się przejmującym wołaniem: Jeruzalem, Jeruzalem, nawróć się do Pana, Boga twego. Ich responsoria opowiadają o Męce Pana: opuszczony przez przyjaciół idzie na ukrzyżowanie jak owca prowadzona na rzeź; zasłona świątyni rozrywa się w momencie Jego śmierci, a ciemności spowijają ziemię; na grób Jego wtoczono kamień, i ustawiono żołnierzy, by go pilnowali. Wzywają także do żalu i płaczu: porzuć radość, Jeruzalem, w tobie bowiem zabito Zbawiciela świata; czy może być większy powód bólu i smutku?

Oprócz lekcji biblijnych, czyta się też fragmenty pism Ojców Kościoła, i tu liturgia dominikańska wyraźnie różni się od liturgii rzymskiej: podczas gdy ta ostatnia podaje w Wielki Piątek wyjątki z traktatu św. Augustyna o psalmach, w brewiarzu dominikańskim znajdziemy kazania św. Leona, papieża, o Męce Pańskiej. Nie ma tu także, tak w Wielki Piątek, jak i w Wielką Sobotę, czytania z Listu do Hebrajczyków, zastępują je również kazania św. Leona.[4]

Dominikańskie Ciemne Jutrznie kończą się śpiewem Kyrie eleison i wersetu Christus factus est[5]. Zaczynają dwaj bracia, stojący przed stopniami ołtarza, śpiewając Kyrie eleison, którym odpowiada chór. Następnie dwaj bracia, stojący pośrodku chóru, śpiewają Domine miserere (czyli Kyrie eleison po łacinie), a chór odpowiada: Chrystus Pan stał się posłuszny aż do śmierci. Dalsze wersety różnią się, odpowiednio dla Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty. Na koniec oficjum bracia dokonywali prostracji i odmawiali po cichu – jeszcze raz! – psalm 50 (51).

Chrystus, Baranek Boży, został złożony w ofierze za zbawienie świata: albowiem Stwórca, bolejąc nad błędem[6] pierwszego człowieka, gdy ten ugryzł kawałek zgubnego owocu i stał się podległy śmierci, sam wtedy wyznaczył drzewo, aby zniweczyć zło, przez drzewo dokonane. (IX responsorium z Wielkiej Soboty)

Układ psalmów Ciemnych Jutrzni w brewiarzach: dominikańskim i rzymskim

[1] Warto zwrócić tu uwagę na różnice między oficjum dominikańskim a oficjum rzymskim: w laudesach, poza psalmem 50 (51), te dwie tradycje używały zupełnie odmiennych psalmów – patrz tabela na końcu tekstu.

[2] Psalm 2 ma szczególną pozycję w liturgii: odmawia się go w Wielki Piątek, dzień śmierci Jezusa, ale też w dzień Jego Narodzenia.

[3] Ich melodia zainspirowała J.R.R. Tolkiena do stworzenia melodii Lamentu Galadrieli we Władcy Pierścieni.

[4] Inny także jest rozkład responsoriów, ale nie będę tego dokładnie omawiał.

[5] Takie śpiewy opisują też wczesnośredniowieczne consuetudines monastyczne.

[6] Dosł. nad zwiedzeniem (przez diabła).

Uważasz, że nasze treści są wartościowe?

Przekaż 1,5% podatku dochodowego na rozwój serwisu Liturgia.pl,
wpisując w zeznaniu podatkowym numer KRS: 0000 354 036

Więcej informacji
i nasz film

Wypełnij zeznanie
online za darmo

Zamów przypomnienie
kiedy chcesz

Zarekomenduj nas
swoim znajomym