Exsultet, czyli o tym jak misterium nas prowadzi

Exsultet, czyli Orędzie wielkanocne, to hymn, którym Kościół rzeczywiście może się pochwalić.

Diakon śpiewa go na początku Świętego Czuwania w noc paschalną. W ten sposób nie tylko błogosławi Paschał – świecę uobecniającą światło Chrystusa, ale przywołuje Jego zwycięzstwo nad grzechem i śmiercią. Warto, aby każdy chrześcijanin poznał genezę i treść tej pieśni (w końcu o niego została stoczona ta bitwa).

Haec nox est – Haec dies

Warto zauważyć jeszcze jedną rzecz w treści Orędzia. Występuje tam czterokrotne wezwanie Haec nox est. Pośród wielu inwokacji, ta anafora jest szczególnie zastanawiająca. Dlaczego sławimy noc w tych właśnie słowach? Wyjaśnienie przyniesie wielkanocna Liturgia godzin, bowiem najbardziej uroczyste responsorium roku liturgicznego, które będzie nam towarzyszyć przez cały tydzień rozpoczynają słowa: Haec dies. A zatem w tę noc pełną światła rozpoczynamy świętowanie dnia, o którym mowa w Ps 118, 24: Oto dzień, który Pan uczynił, radujmy się w nim i weselmy! Tym Dniem jest sam Chrystus, On – nasze święto i uroczystość – jak mówi św. Atanazy w Liście 14. Z przykrością trzeba stwierdzić, że polskie tłumaczenie zrezygnowało z tej anafory. Słowa Haec nox est podaje za każdym razem inaczej, skutecznie omijając najcenniejszą i najprostszą wersję: Oto noc!

Tradycja rotuli

Kolejnym elementem, który może poprowadzić nas w głąb liturgii światła paschalnego, niech będzie zwrócenie się ku tradycjom rozwiniętym wokół Orędzia na Półwyspie Apenińskim.

Różnorodność rytów w średniowiecznej Europie miała swoje odbicie także w tekstach i melodiach Exsultetów. Pięknym świadectwem tego jest ryt ambrozjański, w którym Błogosławieństwo świecy jest całkiem inne niż obowiązująca dziś wersja rzymska. Można ją zobaczyć tutaj: http://www.cantoambrosiano.com/exsultet.html

Innym interesującym zjawiskiem była tradycja tzw. rotuli. Mianowicie, w południowej Italii od X w. zaczęto zapisywać Exsultet na pergaminowych zwojach. Jednakże, w przeciwieństwie do tradycji bliskowschodnich, diakon zwiastujący Dobrą Nowinę nie zwijał tej wielometrowej „księgi liturgicznej”. Prezentował w ten sposób serię bogato zdobionych iluminacji ściśle związanych z treścią hymnu. Zazwyczaj obrazy te były umieszczone odwrotnie w stosunku do tekstu, ponieważ zwój łagodnie zwieszał się z ambony. Było to tak ekscytujące dla wspólnoty, że zwyczaj szybko rozpowszechnił się w całym regionie, a nawet samo jego przedstawienie znalazło stałe miejsce wśród wyżej wspomnianych miniatur.

W tym miejscu warto odwiedzić linki:

http://www.ilperdonodicanossa.com/barbarossa_clip_image002_0000.jpg http://digilander.libero.it/elam2/bibbia/img_holyweek/exultet_troia3_1.jpg http://www.masseriacanestrello.it/images/diacono%20sull%27ambone.jpg

Myślę, że zrozumienie tego rytu odsłania wartość i rolę całego hymnu. Wystarczy uświadomić sobie, że to dopiero początek liturgii, która domaga się wyjaśnienia – mistagogii. Istotnie nie może być lepszego wprowadzenia w misterium jak przypomnienie zbawczych wydarzeń (anamneza) i uwielbnienie Boga za to, że jest światłem i zbawieniem. Ostatecznie to Misterium samego Chrystusa prowadzi nas dalej w liturgię i chrześcijańskie życie.

Exsultet Barberini

http://medieval.library.nd.edu/facsimiles/exultet/barberini.html

Exsultet z Troia

http://digilander.libero.it/elam/bibbia/santaproject.htm#veglia_meditazionehttp://www.mondimedievali.net/edifici/Puglia/Foggia/troia16.jpg

Exsultet z Bari

http://www.historiabari.eu/Documenti%20antichi/Iconografie/Exultet.htm

Exsultet z Avezzano

http://carloogle.files.wordpress.com/2008/06/exultet.jpghttp://www.exibart.com/profilo/imgpost/rev/918/rev39918(1)-ori.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2132/2464186548_7077b5dcd6_o.jpghttp://www.diocesiavezzano.it/images/Exultet6.jpg

Pisa, XII w.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/5/56/Exultet.jpghttp://farm4.static.flickr.com/3253/2348002542_b90a6bef36_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2020/2348002298_2089109de2_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2260/2387760887_68eb20afd7_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2030/2387782237_7f155616fa_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2222/2388586628_2eb65c3041_b.jpghttp://farm4.static.flickr.com/3196/2387763763_2bd8d204c2_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2263/2388605824_17e19bf4d5_b.jpghttp://farm3.static.flickr.com/2141/2388602036_36d45bd63b_b.jpg

Zobacz także

Stanisław Nowak OP

Stanisław Nowak OP na Liturgia.pl

Dominikanin, kantor, rekolekcjonista. Absolwent teologii na Uniwersytecie Jana Pawła II w Krakowie. Pracę magisterską poświęcił zagadnieniu egzegezy wyrażenia „pieśń nowa” w Starym Testamencie. Pracownik Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny. Od lat zajmuje się wtajemniczeniem w chrześcijaństwo ochrzczonych dorosłych oraz mistagogią. Uczy chorału młodych dominikanów oraz prowadzi grupę modlitwy średniowiecznym śpiewem – Vigilantes.