Ton siódmy (plagalny trzeci). Ton przemienienia [OKTOECHOS – muzyczna ikona ekonomii zbawienia]

Bizantyjski ton siódmy, choć miałby, wedle logiki, nazywać się ΗΧΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ, czyli plagalny trzeci, i choć niekiedy w greckich pracach teoretycznych rzeczywiście ma taką nazwę, jest jednakże powszechnie zwany tonem „ciężkim” – ΗΧΟΣ ΒΑΡΥΣ.

Występuje – podobnie jak ton czwarty – w dwóch odmianach: a) enharmonicznej z isonem w F (z przejściami isonu często w D i C), w tej odmianie jest dość podobny do swego autentycznego źródła – tonu trzeciego; i w b) diatonicznej, z toniką w niskim B, ta druga odmiana bardzo przypomina ton czwarty „legetos”, przeniesiony o kwartę niżej. Być może przez tę odmianę diatoniczną został nazwany „ciężkim”, ponieważ wersja enharmoniczna nie jest trudniejsza od tegoż trzeciego tonu. Przedton dla obu odmian używa się ten sam: ἀανές.

Ton siódmy jest najbardziej tajemniczy i najmniej używany. Rzadkością są stichiry w tym tonie (widzimy je od czasu do czasu w Wielkim Poście – w tym waris też jest podobny do tonu trzeciego). W swoim opracowaniu Dimitrij Bołgarskij pisze: „Ten ton wyraża coś wielkiego, nieosiągalnego dla rozumu i strasznego. […] Liczba „siedem” w rozumieniu biblijnym jest szczególną, „świętą”, wydaje się sumą liczby trzy – Boskiej doskonałości i cztery – uniwersalnej liczby ziemi, kosmosu, kosmicznego porządku. Ona jest symbolem przymierza między Bogiem a człowiekiem i przypomina o konieczności communio między Stwórcą i stworzeniem. W Apokalipsie apostoła Jana Teologa mówi się o siedmiu Kościołach, siedmiu duchach, siedmiu gwiazdach, siedmiu pieczęciach, siedmiu dźwiękach trąby, siedmiu kielichach, siedmiu ranach i siedmiu aniołach… tę listę można kontynuować: siedem dni tygodnia, siedem Sakramentów, siedem stopni skali muzycznej, siedem cudów świata. Siedem zawsze jest symbolem cudu, tajemnicy. Inaczej ten ton można by określić jako ton eschatologicznej, apokaliptycznej antycypacji”[1].

Kluczowymi tekstami tonu siódmego są apolitikion i kondakion święta Przemienienia Pańskiego. Jeśli ton trzeci świadczy o obecności w życiu człowieka i wszechświata za niewidzialną zasłoną innej, anielsko-radosnej rzeczywistości – pocieszającej i inspirującej, to jego kontynuacja plagalna, ton „ciężki” melodycznie uchyla na chwilę tę zasłonę, wprowadza nas razem z uczniami Chrystusa w blask góry Tabor, żebyśmy doświadczyli jeszcze „w ziemskich ciałach” – przedsmak Królestwa. Radosna, wręcz weselna rzeczywistość Nieba nie tylko towarzyszy wierzącemu w jego ziemskiej wędrówce, lecz może być na chwilę doświadczona, przeżyta. W tym sensie tak rzadko używany ton siódmy wyraża samą liturgiczną rzeczywistość Kościoła, która cała jest doświadczeniem i przypomnieniem Taboru.

Pierwszy z dwu kanonów jutrzni Pięćdziesiątnicy osadzony jest w tonie siódmym, ukrycie wyrażając tym wiarę w przemieniającą obecność Ducha Świętego. Z tematem Przemienienia wiąże się też praktyka śpiewania uroczystych troparionów w siódmym tonie w obrzędzie sakramentu małżeństwa oraz chirotonii diakońskiej i kapłańskiej[2].

Przemienienie zmartwychwstałego Chrystusa, Który zjawia się przed uczniami, choć drzwi były zamknięte (J 20, 19), uwyraźnia troparion Niedzieli św. Tomasza (Antypaschy), śpiewany na ton siódmy. Jeszcze jeden piękny przykład tonu siódmego jako tonu przemienienia – Wielka Sobota. Wieczorem w ten dzień na Liturgii św. Bazylego Wielkiego zamiast Alleluja śpiewa się uroczyście na ton siódmy psalm 81 („Bóg powstaje w zgromadzeniu bogów”) z powtarzanym melizmatycznym refrenem: „Boże, powstań, odbądź sąd nad ziemią, bo wszelkie narody są Twoją własnością”. Właśnie podczas śpiewu tego psalmu cerkwie są przebierane – przemieniane! – ze stroju wielkopostnego w wielkanocny, kapłani odprawiający tę liturgię podobnie zmieniają ornaty.

••••••

[1] Всенощное бдение. Богослужебные песнопения Православной Церкви. Составление, редакция, комментарии Дмитрия Болгарского. Издание Свято-Троицкого Ионинского монастыря. Киев 2000, s. 132.

[2] Święcenia diakonatu i prezbiteratu.

Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.

Przykłady śpiewów w tonie siódmym

Alleluja bizantyjskie – Ton VII wersja I

Muz.: Hieromnich Grzegorz

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Alleluja bizantyjskie – Ton VII wersja II

Muz.: Nektarios Thanos

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Nuty do pobrania:


Wpisy blogowe i komentarze użytkowników wyrażają osobiste poglądy autorów. Ich opinii nie należy utożsamiać z poglądami redakcji serwisu Liturgia.pl ani Wydawcy serwisu, Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny.

Udostępnij

Udostępnij ten artykuł

REKLAMA

Zobacz także

Andrij Szkrabiuk

Andrij Szkrabiuk na Liturgia.pl

Urodził się w 1969 roku we Lwowie. Od wczesnych lat śpiewa w różnych cerkwiach i kościołach Lwowa. Studiował historię na uniwersytecie Lwowskim i teologię na KUL. Od 2006 roku pracuje jako protopsalta i wykładowca liturgiki na Ukraińskim Katolickim Uniwersytecie we Lwowie. Zajmuje się tłumaczeniem tekstów liturgicznych, zrobił tłumaczenia z języków oryginalnych na ukraiński Psałterza, Oficjum Wielkiego Tygodnia, tekstów z większości świąt bizantyjskiego roku liturgicznego. Oprócz tego od 2001 roku jest kierownikiem chóru katedry Ormiańskiej we Lwowie.